Spel is leven

IN GESPREK

Tekst: Mirjam de Heer
Beeld: Maarten Mooiman

Hoe zet je als maker spel in om te komen tot een voorstelling? En hoe gebruikt een leerkracht spel in zijn onderwijsproces? Danschoreograaf Josephine van Rheenen en basisschoolleerkracht Jesse Smale geven elkaar een kijkje in hun keuken.

Josephine van Rheenen studeerde af als ‘docent dans’ aan de Theaterschool in Amsterdam. Daarna werkte ze bij De Dansers, eerst als danser en sinds 2014 als artistiek leider.

Jesse Smale werd eerst beeldend kunstenaar. Vanaf 2009 staat hij voor de klas als leerkracht en cultuurcoördinator op de Delteykschool in Odijk.

Josephine: “Spel is voor mij een combinatie van creativiteit, plezier en interactie. Spel is ook leven. Je kunt spelen met strikte regels, je kunt ze ook loslaten. Spelen is je engageren, grenzen verkennen en conventies anders leren zien. Daarom ligt spelen zo dicht bij creatief denken.”

Jesse: “Als iets een kunstje is houdt het op een spel te zijn. Dan speelt je eigen denkproces geen rol meer. Dan ligt alles vast en stopt de creativiteit. De wereld van nu is heel receptief. We zitten veel achter een scherm te consumeren. Met spel zet je jezelf in beweging.”

Energie

Jesse: “Als leerkracht gebruik ik spel om de kinderen ‘aan’ te zetten. Net als veel andere leerkrachten worstel ik met het concept van snappet lessen: de leerkracht geeft instructie, de leerlingen kruipen achter hun chromebook en de software past de opdrachten aan aan het niveau van de leerling. Maar hoe houd je een leerling actief als hij de hele tijd alleen achter een scherm zit? Door tussendoor spel in te bouwen houd je de energie erin.”

Josephine: “Ik werk met volwassen dansers, maar daar werkt het niet anders. Het is mijn rol als artistiek leider om inspiratie en intuïtie in de ruimte te brengen. Daarom geef ik fysieke spelopdrachten die de bewegingsdrift opwekken. Een opdracht die ik bijvoorbeeld vaak geef is: als ik klap dan beweeg je op impuls. Je ziet in de loop van de opdracht dat ze gaan loslaten en dat er ook plezier en een gedeelde omgeving ontstaat.”

Jesse: “Na een vakantie begin je niet met: ‘Doe je boek open.’ We gaan eerst spelen. Zo komen we weer met elkaar in contact.”

Spelbegeleider

Josephine: “We maken nu een voorstelling over de verhouding tussen individu en collectief. Met tien dansers onderzoek ik al pratend en bewegend hoe je een balans kunt vinden tussen je eigen behoeften en die van anderen. Het gaat over elkaar ruimte geven en de ruimte die er is eerlijk verdelen. Ons gezamenlijke doel is een voorstelling. Om daar te komen spelen we: we navigeren, initiëren, reageren en stellen reacties uit. Mijn rol is om het spelproces te begeleiden.”

Jesse: “In de klas ben ik de spelbegeleider. Ik maak de keuzes die ervoor zorgen dat kinderen blijven leren. Ik zet daarbij mijn ervaring in. Ik voel intuïtief als ze een ander spoor nodig hebben. En dan gebruik ik een bewegings- of muziekspel of een theatrale dialoog: ik doe een pose en jij reageert. De komende tijd gaan we in de klas aan de slag met het thema ‘De groene fabriek’. Om kinderen daar vast over aan het denken te zetten zijn we voor de vakantie in spelvorm samen op zoek gegaan in de rimboe.”

Josephine: “Ik put ook uit mijn ervaring. Mijn opleiding heeft mij geleerd hoe ik in interactie kan gaan met een thema. Dat is mijn voorbereiding op onze repetities. Ik denk na over het onderwerp van de voorstelling en ik leer daarvan. Daardoor weet ik waar ik kan beginnen en heb ik ideeën over waar ik heen wil. Als er op de dansvloer iets ontstaat dat aansluit op wat ik zelf heb bedacht dan herken ik dat. Die bewegingsfragmenten haal ik er dan uit en ga ik herhaalbaar maken. Zo verzamel ik spelenderwijs de ingrediënten van een voorstelling. Een architect zou bij wijze van spreken ook een dansvoorstelling kunnen maken.”

Jesse: “Maar die heeft wel minder pijlen op zijn boog! Want wij hebben allerlei werkvormen geleerd en kunnen die toepassen. Daardoor lukt het ons om ter plekke in te zetten wat nodig is om het proces verder te helpen.”

Spel faciliteren

Josephine: “En wij zijn makers. Wij houden van creativiteit en van improviseren. Wij vinden het leuk om van onze lessen en het maken van een voorstelling een spel te maken. Maar er zijn ook docenten die dat anders zien. Ik had bij een teamtraining een keer een leerkracht die helemaal niet van dansen hield. En dat is ook prima, want een docent kan ook zijn leerlingen in beweging zetten zonder het zelf te doen. Je kunt ook het spel van anderen faciliteren.”

Jesse: “Ik heb voor mijn masteropleiding zelf een spel gemaakt: De twist. Het is een bordspel waarmee kinderen hun sociale vaardigheden samen spelenderwijs kunnen trainen. Een van hen krijgt een actiekaart met een moeilijke situatie. Vervolgens bedenken ze samen aan de hand van de toverkrachten en de acties die ze in hun handen gespeeld krijgen een oplossing voor het dilemma. Ik heb mezelf als leerkracht uit dit spel ontworpen. De leerlingen spelen zelf alle rollen.”

Josephine: “Je maak- of leerproces inrichten als een spel is ook heel spannend. Je weet niet wat er wanneer uit komt. De dansers en ik voelen allemaal heel sterk de noodzaak om te komen tot een eindproduct. We hebben vertrouwen in elkaar en in het proces. Maar het is ook mijn rol om te zorgen dat dat vertrouwen niet klakkeloos wordt en dat we ook daadwerkelijk vooruitkomen in ons spel.”