Leren is een spel

ACHTERGROND

Tekst: Mirjam de Heer
Illustraties: Francien Verhulst

Ooit hebben wij spelen en leren losgekoppeld. Leren doe je op school, spelen doe je maar thuis. En dat is gek, want spelen is niet alleen leuk en gezellig, maar ook heel leerzaam. Dit is een pleidooi van vele wetenschappers, filosofen en pedagogen om spelen en leren weer te verbinden.

Mensen houden van spelen. Als jonge honden rennen we achter een bal aan. We verkleden ons voor een feest of voor carnaval. We kopen een nieuw bordspel voor ’s avonds aan de familietafel. Ook online spelen we, van ingewikkelde rollenspellen en spannende quests tot eenvoudige schietspelletjes. Ieder jaar spelen we met zijn allen wekenlang mee met ‘Wie is de Mol?’.

Maar wat is spel eigenlijk? Hoe verhoudt spelen zich tot leren? Waarom is het een goed idee om spel in je onderwijs te gebruiken? En hoe doe je dat op een betekenisvolle manier? In dit artikel nemen we je in vogelvlucht mee langs de visie van een aantal wetenschappers en filosofen over spel en leren.

Spelen en spellen

In alle teksten van ludodidactici, playfull learning specialisten en spelfilosofen komen steeds een aantal kenmerken terug die een spel tot een spel maken.

• Het eerste is dat je er zelf voor koos het spel te gaan doen. Er was geen druk van buitenaf.
• Daar komt bij dat een spel geen doel buiten zichzelf heeft. Het doel van het spel is het spelen.
• Als derde kenmerkt het spel zich door heldere afspraken. Iedere deelnemer committeert zich aan de regels van het spel.
• Een spel is gebonden aan tijd en ruimte. Er is een spelbord, een speelveld. In de loop van het spel krijgen spelers steeds brokjes nieuwe informatie die het spelverloop bepalen.
• Een spel sleept je mee. Als je er eenmaal aan bent begonnen wil je ermee verder tot het uit is en vergeet je de wereld om je heen. Je gaat helemaal op in het spel.

Bovendien hebben veel spellen een sociale functie. Je speelt met of tegen anderen die zich in dezelfde spelwereld bevinden als jij.

Spelen en doceren

Hoe kun jij als docent gebruik maken van de behoefte van kinderen aan spelen en de mogelijkheid om hen via spel te laten leren? En wat moet je nu juist niet doen? Het huidige schoolsysteem hangt aan elkaar van verplichtingen, taken, opgaven, toetsen en roosters. Die verplichtingen staan haaks op de intrinsieke motivatie waarvan we weten dat die de beste leerresultaten oplevert. Verplichtingen worden immers van buitenaf opgelegd. In plaats van een ‘playful mind’, plezier en leergierigheid roepen ze weerstand en stress op.

De eerste tip is: wakker leergierig gedrag aan. Spelmechanismen, maar ook het delen van je eigen speelsheid, fascinatie, liefde en bevlogenheid helpen. Maak van een opdracht een game en van de leerling een speler. Daarmee roep je in de leerling de behoefte op het probleem zelf op te lossen. Geef geen kennis door, maar stel de vragen en begeleid leerlingen met tips en aanwijzingen in hun zoektocht naar de oplossing. Zo wakker je hun intrinsieke motivatie aan. Houdt daarna het vlammetje zorgvuldig brandend.

De tweede tip is: schep een veilige omgeving. De competitie aanwakkeren om de hoogste cijfers te halen, dat is niet veilig. Maar fouten mogen maken en vieren dat je daarvan leert, dat voelt wel veilig. Een ideale leeromgeving voelt als een spelomgeving. School is immers niet de echte wereld, maar een wereld waarin je mag ontdekken, kennis opdoen, vaardigheden oefenen, fouten maken en leren. Het is superbelangrijk dat kinderen leren dat fouten niet zonde van de tijd zijn, maar essentieel.

De derde tip is: Geef leerlingen binnen de regels ruimte om hun eigen keuzes te maken. Als ze zich veilig voelen en weten dat wat zij doen niet echt is, maar een leersituatie dan gaan ze het zichzelf moeilijk maken. Er ontstaan ambities, eigen doelen en er groeit motivatie om die te halen. Zo bepaalt de leerling zelf mede wat hij leert.

Een vierde tip is: zet in op talentontwikkeling. Een kind dat spelenderwijs zelf ontdekt waar hij of zij goed in is heeft meer zelfvertrouwen en daarmee meer weerbaarheid. Door in de klas een breed aanbod te doen van activiteiten op zowel cognitief terrein als op het gebied van spel, sport, kunst en erfgoed krijgen kinderen de kans hun talenten te verkennen en te onderzoeken. Wie zijn eigen sterke en zwakke punten kent staat steviger in de wereld.

Spelen en leven

School is de vooropleiding van het leven. Door daar te spelen ontwikkelen kinderen flexibiliteit en dat is een essentiële kwaliteit voor sociale interactie, samenwerken en omgaan met verandering. Geef je spel geen aandacht, omdat er zoveel andere dingen moeten, de tijd beperkt is of alles vooral pragmatisch moet? Dan is dat het tegenovergestelde van het proces dat leren biologisch gezien is.

Ook als het gaat om cognitieve ontwikkeling is spelen van essentieel belang. Onderzoek toont aan dat hoe meer kinderen spelen, hoe effectiever ze kunnen leren. Op scholen waar spel en kunst een plek krijgen, leren kinderen meer. Heb je als school problemen om de cognitieve doelen te halen? Investeer dan in cultuureducatie. Want daar gaan je leerlingen beter van leren. En dan maak je meters.