Verbindend communiceren

ACHTERGROND

Hoe kan ik verbinding krijgen met kinderen en hoe breng ik kinderen in verbinding met zichzelf? Hoe kan ik beter samenwerken met mijn team? En hoe voer ik gesprekken met ouders? Verbindend communiceren is een houding die je voor al deze vragen veel kan brengen.

Tekst: Eva Maria Schneijderberg en Mirjam de Heer
Illustratie: Mireille Schaap

Verbindende of geweldloze communicatie is ontwikkeld door de Amerikaanse psycholoog Marshall Rosenberg. Hij werkte als burgerrechtenactivist en zocht naar een manier van communiceren die moralistische oordelen vermijdt en recht doet aan ieders behoefte. In de vroege jaren 60 richtte hij het internationale centrum voor Geweldloze Communicatie op.

Rosenbergs idee achter verbindende communicatie is dat we allemaal dezelfde behoeften hebben. Overal op aarde, los van geslacht, leeftijd, geloof, cultuur of ras hebben we allemaal behoefte aan veiligheid, begrip, liefde, vrijheid en creativiteit. Bovendien willen we van nature allemaal heel graag bijdragen aan het vervullen van de behoeften van anderen. Rosenberg gaat ervan uit dat al ons gedrag voortvloeit uit onze pogingen om onze behoeften te vervullen.

Onderliggende behoefte

Als je als leraar het gedrag van je leerlingen gaat zien als een uiting van behoeftes dan kom je los van de oordelen die je misschien over dat gedrag hebt. Kijk bijvoorbeeld eens wat je ziet gebeuren bij creatieve, vrije opdrachten. De ene leerling slaat meteen aan het experimenteren met het materiaal, de ander blokkeert. De eerste leerling kan blij zijn omdat de kunstopdracht appelleert aan zijn behoefte aan uitdaging en creativiteit. De tweede is misschien wel angstig omdat hij niet weet wat je van hem verwacht en hij behoefte heeft aan meer duidelijkheid.

Vaak hoor of zie je het als kinderen aanlopen tegen onvervulde behoeften. “Stomme opdracht’, zegt er een en gooit boos de materialen in de hoek. Of: “Ik begrijp het nog niet, wat moeten we nu doen?”, vraagt een ander. Er zijn ook kinderen die stilletjes in opperste wanhoop naar hun tafeltje kijken en ineens halverwege de les in tranen uitbarsten. Al deze reacties laten zien dat wij elk andere manieren hebben om signalen af te geven als onze behoeften niet zijn vervuld. De eerste leerling wordt boos, de tweede vraagt om meer duidelijkheid, de derde toont verdriet. Allemaal signalen die je de weg wijzen naar de behoeften die er leven.

Creatieve lessen

Als leerkracht heb je niet alleen te maken met de behoeften van anderen, je hebt ook te maken met wat je zelf nodig hebt. Onderwijs is geen fabriek. Je bent leerkracht geworden omdat je bij wilt dragen aan de ontwikkeling van kinderen. Je wilt graag vertrouwen voelen dat je bijdraagt aan hun leerproces. Voor velen is het daarnaast belangrijk om structuur, overzicht, helderheid en samenwerking te ervaren.

Het is aan jou om te kiezen wat je doet met de signalen van leerlingen. Probeer je het door jou gewenste gedrag af te dwingen of steek je in op de relatie en zoek je naar verbinding? De creatieve lessen lenen zich goed voor dit verbindingsproces. Je kunt even een stapje terug doen en kijken wat er nou daadwerkelijk bij een kind gebeurt. Wat maakt dat het ene kind het materiaal niet deelt? Heeft hij even de tijd en ruimte nodig om zich eigenaar te voelen en kan hij daarna pas weer delen? Wat maakt dat het andere kind niet op zijn stoel blijft zitten? Heeft hij behoefte aan beweging voor hij weer gefocust aan iets bezig kan zijn? Behoeftes zien is een sleutel voor verbinding in het onderwijs en daarbuiten.

Empathisch luisteren

Je kunt kinderen en ook jezelf helpen hun behoeftes te leren kennen door empathisch te luisteren. Veel mensen hebben de intentie om goed te luisteren. Toch blijkt het lastig te zijn om écht te luisteren. Om even weg te blijven van het geven van advies, je mening of het delen van je eigen ervaring. Als je écht luistert ben je met je volledige aandacht bij de ander, zodat die ruimte heeft om te onderzoeken wat hij nodig heeft. Misschien krijg jij daarna ook een idee, je kunt dan bij de ander checken of hij daar nieuwsgierig naar is.

Het verbindend proces

Net als het creatief proces bestaat ook het verbindend proces uit vier fases en net als het creatief proces is het niet lineair, maar verloopt het cyclisch.

Het verbindend proces begint bij jouw eigen waarneming. “Ik zie dat jouw blad nog leeg is.” Of bij een drama-opdracht: “Ik heb jou nog niet gehoord.” Het is heel belangrijk dat je je waarneming niet kleurt. Dus niet: “Ik zie dat jij niets doet.” Of: “Ik zie dat jij niet meedoet.” Iemand kan heel hard aan het werk zijn in zijn hoofd of meedoen, zonder dat jij dat ziet.

De tweede fase is het gevoel van de ander. Ook dat vul je niet in, maar je vraagt ernaar. “Hoe voel jij je? Voel je twijfel?” Of “Voel je je gehaast?” Of: “Voel je je gespannen?” Door te vragen naar het gevoel van de ander geef je de ander ruimte om zichzelf te laten zien of horen.

Daarna komt de behoefte van de ander. Bij een volwassene kun je vragen of hij behoefte heeft aan bijvoorbeeld ruimte, inspiratie, focus of autonomie? Bij kinderen doe je dat ook wel in een zin. “Heb je meer plek nodig?” Of: “Heb je iets nodig waardoor je ideeën krijgt?“ Of: “Is het belangrijk voor je om je te kunnen concentreren?” Of: “Zou je het graag zelf willen doen?”

De vierde en laatste fase is een verzoek of strategie. Bijvoorbeeld: “Vind je het leuk om even bij andere kinderen te gaan kijken?” Of: “Wil je misschien in tijdschriften bladeren?” Of: “Zullen we samen hardop nadenken over deze opdracht?” Misschien zelfs wel: “Zullen we even muziek opzetten?”

Dit verbindend proces past heel goed bij de eerste twee fases van het creatief proces, waarin je kinderen probeert te inspireren en stimuleert om op onderzoek uit te gaan. Sommige kinderen hebben daar weinig in nodig van jou. Die willen een uitdagende vraag en gaan zelf hun inspiratie kiezen en onderzoek doen. Andere kinderen hebben iets anders nodig. Je kunt erachter komen wat dit is door verbinding te maken.