Leren kijken met je handen

ESSAY

“Laat kinderen weer timmeren, zagen en solderen!” Tjip de Jong, adviseur, onderzoeker en schrijver hield in de NRC van 8 november 2018 een vurig pleidooi voor meer handvaardigheidslokalen op de basisschool. Wat is zijn idee hierachter?

Tekst: Hanna van der Veen

Beeld: Mireille Schaap

“Op te veel basisscholen zijn de handvaardigheidslokalen verdwenen. Dat is zonde, want leren is zoveel meer dan rekenen en taal. Door te werken met je handen spreek je andere ontwikkelprocessen van kinderen aan. En die komen ook weer van pas bij rekenen en taal. Zoals een bevriend schilder ooit zei: “Iets maken is leren kijken met je handen.”

Ik zie een trend dat scholen kinderen klaarstomen voor een zo hoog mogelijk uitstroomprofiel. Maar waarom willen we dat eigenlijk? Moet onderwijs niet meer gaan over een rijke leeromgeving, een omgeving die voor ieder kind uitdaging biedt en niet alleen voor de cognitief begaafden?  In dit licht zou er meer ruimte en waardering moeten zijn voor handwerk en dingen maken.

Vele uren proberen en ervaren

Het onderwijs wordt wat mij betreft teveel bepaald door een economisch model. Onderwijs is gericht op het opleiden van de ideale werknemers van de toekomst. Daarom willen we ontwikkeling en leerprestaties meten en weten. Daardoor ontstaat er druk op de minder meetbare en tastbare vormen van leren en ontwikkelen. Daar zou de overheid meer ruimte moeten geven. Temeer daar we  eigenlijk helemaal niet zo goed weten hoe de werknemer van de toekomst eruit ziet.

De kinderen krijgen te maken met vraagstukken rondom duurzaamheid, milieu en participatie. Om deze vraagstukken op te lossen hebben we vernieuwers nodig. Mensen die innovatief denken. Daar wil je kinderen als leerkracht op voorbereiden. Wij hoeven niet te bedenken wat de banen van de toekomst zijn. Die ontstaan. Als je kinderen de ruimte geeft en een rijke leeromgeving creëert, volgt innovatie vanzelf.

Een goede schilder weet alles van verschillende soorten verf, van droogtijd en pigmenten. Door vele uren proberen en ervaren weet hij wat werkt. Hij is goed geworden in zijn vak. En dat geldt eigenlijk voor ieder beroep, nu én in de toekomst. Wat zou het mooi zijn als kinderen op school genoeg ruimte zouden krijgen om ervaringen op te doen en te experimenteren.

Betrek vakmensen in je onderwijs

School zou een plek moeten zijn waar kennisontwikkeling centraal staat. Voor ieder kind, op elk niveau. Maak van scholen werkplaatsen, waar allerlei spannende en ongewone activiteiten plaatsvinden. Werk met kinderen aan projecten, om de buurt te verbeteren of om het schoolplein aan te pakken. Pak het breed aan en doe een beroep op alle kennis en kunde die de kinderen hebben.

Je hoeft dat als leerkracht natuurlijk niet alleen te doen. Kijk naar de buurt en de ouders. Zij hebben vaak veel kennis van uiteenlopende vakgebieden. Betrek ook vakmensen bij je onderwijs. Of het nou om je cultuurlessen gaat, om je sportonderwijs of om techniek. Wat is er leuker dan iets te leren van iemand die iets heel goed kan?

Vaak krijg ik de vraag hoe je zoiets moet opstarten. Waar begin je? De kunst is om de eerste stap te zetten. Om dus ‘gewoon’ te beginnen. Het start altijd klein. Niet via grote plannen. Maar via persoonlijk contact. Stap op mensen af, maak een praatje, nodig iemand uit. Je kunt eigenlijk altijd en overal beginnen met ‘iets’. Heeft iemand een goed idee voor een klassenochtend met ouders? Is er misschien een handige buurvrouw die kan figuurzagen? Je hebt maar 2 of 3 enthousiaste mensen nodig. Kijk maar eens wat er dan gebeurt. In het kleine schuilen vaak de grootste mogelijkheden. En voor je het weet is je initiatief gegroeid tot iets heel groots!”