Taal + Cultuur = Lezen + plezier!
ACHTERGROND
Nederlandse kinderen lezen steeds slechter, concludeert het internationale PISA onderzoek naar leesprestaties van jongeren. Leerlingen blijken beduidend minder leesvaardig te zijn dan 20 jaar geleden. Bij bijna één op de vijf leerlingen is er sprake van een leesachterstand.
Tekst: Hanna van der Veen
Beeld: Studioski
Verrast is Dia Wesseling, adviseur bij Probiblio, niet door het rapport van PISA. “Dit is een ontwikkeling die we al jaren zien,’ vertelt ze aan de telefoon, ’Maar ik ben wel heel blij dat er door dit onderzoek meer aandacht voor leesvaardigheid is gekomen. Op praktisch niveau was dat er altijd al: er zijn tal van prachtige projecten rond leesbevordering. Maar nu dringt ook op strategisch niveau door dat er structureel iets moet veranderen aan ons leesonderwijs.”
Scannen of diep lezen?
Kinderen lezen nog wel, maar dat zijn vaak korte stukjes tekst, zoals appjes, nieuwberichtjes op sociale media of samenvattingen. Er is meer sprake van scannen dan van echt lezen. Het zogenaamde ‘diep lezen’, voor langere tijd geconcentreerd lezen, doen kinderen steeds minder. Ze hebben er ook geen plezier in: de helft van de vo-leerlingen vindt lezen (helemaal) niet leuk, laat DUO-onderzoek uit 2017 zien. En dat terwijl geconcentreerd kunnen lezen steeds belangrijker wordt in onze gedigitaliseerde samenleving.
Met geconcentreerd lezen train je niet alleen je taalvaardigheid en je woordenschat, maar ook andere cognitieve processen, zoals het leggen van verbanden met wat je al weet, het trekken van conclusies op basis van inductie en deductie en het reflecteren op jezelf en de wereld. Die vaardigheden hebben dan weer effect op je dagelijks functioneren: van het begrijpen van een medicijnbijsluiter en het boeken van een reis tot het onderscheiden van echt en nep nieuws.
Gelukkig zijn er nog steeds veel kinderen die heel graag lezen en wekelijks boeken verslinden. De Kinderboekenweek, voorleeswedstrijden en kinderjury’s zijn nog steeds succesvolle evenementen. Maar deze initiatieven kunnen niet voorkomen dat het aantal laaggeletterden toeneemt.
De leerkracht maakt het verschil
Maak lezen vanzelfsprekend
“Er zou op scholen veel meer structurele aandacht moeten zijn voor leesplezier.” betoogt Dia Wesseling, “Nu zie je dat leerkrachten die houden van lezen, dit meenemen in hun lessen, en andere leerkrachten dit laten liggen. Maar leesplezier is niet iets dat je kunt laten liggen, het is noodzakelijk om goed te leren lezen, dat is de basis van al het leren!”
“Niet alleen de leerkrachten, maar de hele school heeft een rol in het bevorderen van leesplezier, met de directeur voorop. Die kan zorgen dat leesplezier een structurele plaats krijgt in het curriculum, dat er tot in groep acht wordt voorgelezen, dat er boekenkringen zijn en lezen onderwerp is in de lerarenvergadering. Dit is nodig om lezen vanzelfsprekend te maken in alle klassen.”
Ook de Raad voor Cultuur en de Onderwijsraad komen in actie tegen de toenemende laaggeletterdheid. Ze adviseren in hun adviesrapport ‘Lees! Een oproep tot een leesoffensief’ om na jaren bezuinigen weer te investeren in schoolbibliotheken, zodat een rijk leesaanbod ontstaat. Ook raden ze een betere afstemming aan van initiatieven om leesvaardigheid te bevorderen, en om van scholen en bibliotheken centra te maken van leescultuur.
Lezen met cultuur
De motivatie om diep te lezen kan worden aangewakkerd door in te spelen op de behoefte aan autonomie, competentie en sociale verbondenheid van jongeren, stellen de raden in hun leesoffensief. Culturele activiteiten, zoals een creatief beeldend boekverslag, een theaterstuk naar aanleiding van een boek of een bezoek van een schrijver aan de klas, dragen hieraan bij.
“Er zijn veel scholen die cultuur en lezen succesvol aan elkaar verbinden. Bijvoorbeeld met theaterlezen: als groep lees je een verhaal en oefen je ieder een eigen rol. Aan het eind van de week geef je samen een echte voorstelling.”, vertelt Dia Wesseling, “Maar er wordt ook samenwerking gezocht met de culturele omgeving. Een taalzwakke school waar een lokale theatermaker samen met kinderen oefent op de uitspraak van woorden of hiphop- en ‘spoken word’-artiesten in de klas die met kinderen aan de slag gaan met taal en ritme. In cultuurprogramma’s op scholen worden taal en cultuur ook regelmatig gekoppeld. Er gebeurt ontzettend veel.”
Samenbrengen wat er al is
In Noord-Brabant wordt de Bibliotheek op school met succes gekoppeld aan De Cultuur Loper. Afstemming is hierbij het toverwoord: eigenlijk brengen ze samen wat er al is. De leescoördinator, de cultuurcoördinator en de directeur gaan samen om tafel en bundelen hun ambities en verwachtingen. Ze ontdekken hoe ze elkaar kunnen versterken. Vanuit een gezamenlijk doel vloeien dan vaak vanzelf prachtige initiatieven voort, die voor zowel taal als voor cultuur bijdragen aan de einddoelen. Zo wordt de koppeling taal en cultuur meer dan een optelsom: het krijgt werkelijk meerwaarde.
Ook Dia Wesseling ziet kansen voor samenwerking tussen cultuur- en leescoördinatoren: “Samen kun je leesvaardigheid verankeren in het schoolcurriculum en op de agenda zetten van de teamvergadering. En dat laatste is nodig. Iedere leerkracht heeft immers een rol in leesbevordering. Door op de hoogte te zijn van de nieuwste kinderboeken kun je als leerkracht twijfelaars in je klas helpen om een passend boek te vinden. Door dagelijks voor te lezen reik je taalzwakkeren een brede woordenschat aan. Door je leerlingen naar hun leeservaring te vragen in plaats van naar de inhoud van een boek, maak je van lezen iets meer dan alleen het consumeren van een verhaal. Leesvaardigheid is meer dan het aanschaffen van een lesmethode leesbevordering. Het is de leerkracht die kinderen werkelijk enthousiast kan maken voor het ontdekken van nieuwe werelden en verhalen die in boeken worden geopend. De leerkracht maakt het verschil.”
Meer lezen?
Leesplezier
In deze Prikkels geven we je een inkijkje in een aantal mooie projecten die kinderen meer plezier in lezen geven. We laten je meelopen met een schoolschrijver. Kinderen vertellen over hun lievelingsboek. En twee dramadocenten laten zien hoe zij leerkrachten voorbereiden op de Kinderboekenweek.
Lees magazine online