Wij maken samen theater

ESSAY

“18 jaar geleden zag ik een voorstelling van Theater Totaal. Alle acteurs waren mensen met een beperking. Wat me raakte is de volle overtuiging waarmee ze theater maakten. Ik heb meteen gevraagd of ik een dagje mee mocht lopen.”

Tekst: Mirjam de Heer
Illustratie: Yoko Heiligers

Elma ten Boekel heeft gestudeerd aan de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Ze heeft geen zorgopleiding, ze is theatermaakster. Nu, 18 jaar na haar kijkje in de keuken is zij artistiek leider van Theater Totaal in Nieuwegein. Deze muziek- en theaterwerkplaats is onderdeel van Amerpoort, een zorgorganisatie die zich inzet voor een goed leven voor mensen met een verstandelijke beperking. 

“Mijn doel is om een mooie voorstelling te maken. Theater is voor mij, de acteurs en de muzikanten geen middel, het is een doel. Drie dagen in de week komen zij hier om te werken en zich te ontwikkelen als artiest. Ik spreek hen aan op hun professionaliteit. Mijn aandacht ligt niet op hun beperking. Als ik dat zou doen, dan zou ik voorzichtig worden en concessies doen aan de kwaliteit van onze voorstellingen. Dat wil ik niet. En zij ook niet. De artiesten willen serieus genomen worden.

Een schoon nest

Onze theatergroep heeft een stevige, vaste kern. Tien artiesten werken al 25 jaar, sinds de oprichting, bij de groep. In totaal hebben wij 12 muzikanten en 23 acteurs. Officieel hebben zij de indicatie ‘Dagbesteding’. Veel belangrijker is dat zij ervoor kozen om acteur of muzikant te worden. Samen met vijf andere theatermakers, drie bandleiders en een evenementencoördinator mag ik met hen theaterproducties maken.

De werkdag begint met een inloop met koffie. Vanaf 10:00 gaan we aan de slag. In de middag is er een pauze en daarna werken we weer tot 15:00 uur. We bouwen samen alles op en breken samen ook alles weer af en ruimen het op waar het hoort. Van het decor tot de afwas, we houden ons nest zelf schoon. Ook als het gaat om ieders plek. Iedereen is even belangrijk, of je nu een hoofdrol of bijrol hebt, of je tekst zegt of niet, of je goed cues kunt onthouden of beter bent in bewegen, iedereen is nodig om een goede voorstelling neer te zetten.

Altijd op je tenen lopen

Wat ik zie is een enorme groei in zelfstandigheid en zelfverzekerdheid. Deze mensen lopen altijd op hun tenen in de samenleving. Ze hebben in meer of mindere mate begeleiding nodig. In onze groep zijn ze niet bezig met wat ze niet kunnen, maar focussen ze op het vak. Ze helpen elkaar te leren. En als ze een voorstelling hebben stijgen ze ver boven zichzelf uit. En dat geeft vleugels.

We treden vaak op voor scholen. Wat er wel eens gebeurde is dat de kinderen zich lieten meeslepen door de voorstelling en na afloop bij het nagesprek alleen maar vragen stelden over de beperkingen van de acteurs en muzikanten. Dat beviel ons niet. De groep wilde heel graag met de kinderen praten, maar dan over het thema van de voorstelling, het verhaal dat ze verteld hadden en hun boodschap. Wat er gebeurde is begrijpelijk, maar niet gewenst. Daarom bereiden we nu het nagesprek met de scholen voor.

En sindsdien is zo’n nagesprek een feestje. Onze spelers zijn juist supergoed in het napraten met kinderen. Ze worden er zelf heel blij van en de kinderen willen vaak nog met ze op de foto. Kinderen herkennen hun bevlogenheid en worden erdoor geraakt, net als ik toen. En ook de thema’s van onze voorstellingen liggen dicht bij hun belevingswereld. We hebben een keer een voorstelling gemaakt over ‘Buitenbeentjes’. Dat herkent elk kind.

We leven onze dromen

Deze baan geeft enorm veel voldoening. Ik blijf mezelf ontwikkelen als theatermaker en mijn team blijft zich ook ontwikkelen. We leven onze dromen. We maken schoolvoorstellingen, voorstellingen op locatie, grote zaalproducties en intieme, kleine producties. Soms werken wij aan drie theatervoorstellingen tegelijkertijd. De thema’s van onze voorstellingen worden aangedragen door de theatermakers. Maar het zijn de acteurs die er handen en voeten aan geven. Ook al is het script nog zo af, tijdens de repetities wordt het nog duizend keer herschreven en aangescherpt. En hetzelfde geldt voor de ‘mise en scène’. Er ligt aan het begin niets definitief vast. En dat geeft de individuele acteurs en muzikanten de kans om zich het stuk eigen te maken, om er eigen stukjes dialoog, beweging of muziek aan toe te voegen.

Door deze plek ontwikkel ik flexibiliteit, vindingrijkheid en oplossingsgerichtheid. Niet de tekst, het spel of het toneelbeeld dat ik voor ogen heb staat centraal, maar de speler. Toch ben ik geen andere maker dan bij de andere theatergroep die ik leid. Ik vind dat je nooit als theatermaker over de hoofden van je spelers mag gaan. Ik zou nooit het plan volledig dichttimmeren en mijn acteurs louter als uitvoerders willen behandelen. En als dat dan neerkomt op dertig repetities in plaats van twintig, dan is dat zo. Dan moet ik maar wat meer geduld hebben.

De grootste reis

We werken nu aan onze jubileumvoorstelling. De tekst voor deze voorstelling wordt geschreven door Benny Lindelauf. Hij heeft eerst een aantal schrijfworkshops gegeven aan onze spelers. Wie niet kon schrijven kreeg teken- en beeldende opdrachten. Uit al dat materiaal schreef Lindelauf het verhaal ‘Ingeblikt Mars!’. De ondertitel is: ‘De grootste reis is de reis naar jezelf.’ We zitten in een ruimteschip op weg naar een nieuwe planeet. Er is een captain, die de boel in goede banen leidt. Er is een counselor, die de groep bij elkaar probeert te houden. En er is een navigator, die er in de loop van de reis achter komt dat hij de vrouw die hij op aarde achter moest laten ongelofelijk gaat missen in zijn nieuwe leven. Het verhaal van de navigator refereert aan Margot de Jong. Zij richtte deze groep op. Twee jaar geleden overleed ze en we missen haar. Ons gemis hebben we in de voorstelling verweven.

Een deel van ons succes komt voort uit het feit dat wij ons enorm gedragen voelen door Amerpoort.  Amerpoort ondersteunt Theater Totaal en kiest ervoor dit te laten leiden door afgestudeerde kunstenaars. Professioneel theater maken kan niet met begeleiders. Dat is wezenlijk anders. Voor ons als makers, maar ook voor onze acteurs en muzikanten. Wij houden hen niet bezig, wij maken samen kunst. En dat biedt nieuwe kansen!