Evolutie naar gelijke kansen

ACHTERGROND

“Sinds mensenheugenis trekken mensen van plekken van wanorde naar plekken van orde” zei Jaap De Hoop Scheffer eens in een interview. De mens is een rondtrekker, maar vindt het van nature ook lastig om dat wat hij heeft verzameld te delen met nieuwkomers. Migratie brengt naast verrijking ook polarisatie met zich mee.”

Tekst: Mirjam de Heer
Illustratie: Deborah van der Schaaf

Astrid Elburg is een migrantenkind. Na de onafhankelijkheid van Suriname kwamen haar ouders naar Nederland. Ze groeide hier op en heeft aan den lijve ondervonden dat mensen die anders zijn niet vanzelfsprekend worden gevonden. Als honoursdocent bij de faculteit Sociale Wetenschappen aan de VU, zet zij studenten aan het denken over de conditie van de democratische rechtstaat, de impact van de technologie op ons gedrag en ‘Anders zijn’ in deze tijd.  Zij ziet inclusie als het voordeel willen zien van ‘anders’ en het managen van weerstand daartegen.

In theorie hebben wij in Nederland via artikel 1 in onze wetten vastgelegd dat iedereen dezelfde kansen krijgt. In onze  dromen en verbeelding is het misschien ook wel zo. Maar iets voortdurend roepen maakt het nog geen realiteit. En daar zit de spanning. Want we horen tot de biologische soort mens, maar gedragen ons nog lang niet altijd menselijk. In ons gedrag zijn we voortdurend aan het categoriseren, aan het zoeken naar wat de norm is en wijzen alles dat daarvan afwijkt af. Dat is anders, minder, vreemd,  raar…

Veiligheid

Dat zoeken naar de norm dient een doel: we voelen ons veiliger als we de norm kennen. Maar daardoor veroorzaken we onveiligheid voor mensen die ‘anders’ zijn. Deze andere mensen die er niet bij horen lopen daardoor sociaal risico. Ze worden gepest of raken geïsoleerd. Een voorbeeld. Wij hebben  in onze samenleving bepaald dat we praktische beroepen economisch lager waarderen dan theoretische beroepen. Wij vinden het kennelijk normaal dat bijna 80% van de beroepsbevolking die praktisch opgeleid is lager gewaardeerd wordt. De directeur van een MBO-opleiding in het land vertelde mij ooit dat een groot deel van MBO-studenten kampt met een gevoel van minderwaardigheid. Dat is verre van humaan.

Michael Sandell, hoogleraar politieke wetenschappen en filosofie aan Harvard, schrijft in zijn laatste boek ‘De tirannie van verdienste’ onder meer dat wij ten onrechte economische, culturele en politieke macht hebben gekoppeld aan IQ. Daarmee doen wij de mensen die buiten de norm vallen tekort. Wij hebben intelligentie maar ook creativiteit te nauw gedefinieerd en zien daardoor niet de vermogens van mensen met een hoge emotionele, fysieke of sensitieve intelligentie. Zij bezitten waardevolle eigenschappen die wij nu niet hetzelfde waarderen als intellect. Daardoor zien wij deze mensen over het hoofd. We verwachten niet dat zij kwaliteiten hebben. Denk bijvoorbeeld aan de mensen die niet goed Nederlands spreken of de kinderen uit arme gezinnen, waarvan we lage verwachtingen hebben.

Gepersonaliseerd onderwijs

Wat mij betreft zit de oplossing zowel in het onderwijssysteem als bij de leerkrachten zelf. Scholen moeten voldoen aan de normen van overheden en de inspectie en worden afgerekend op toetsresultaten. Daardoor blijft de zoektocht en waardering van intelligentie, ondanks alle goede bedoelingen van individuele leerkrachten, in stand.

Er zijn voorbeelden van leerkrachten die het regime ontstijgen en die wèl het potentieel van àl hun leerlingen zien en hen inspireren. Deze leerkrachten hebben allen één ding gemeen: ze zijn in staat om individuele kwaliteiten te ontsluiten. Ze zien wat het individu uniek, ánders maakt en stralen uit  dat in elk kind een fantastisch mens schuilt met talenten die ontwikkeld kunnen worden. Die leerkracht personaliseert door deze houding zijn onderwijs en optimaliseert de kansen van zijn leerlingen.

Deze leerkrachten kunnen hun behoefte aan categoriseren ontstijgen en zijn daardoor in staat om elk kind, jongens, meisjes, sensitieven, socialen, intellectuelen, auditieven, beelddenkers, autisten en al die anderen aan te moedigen. Ze zien ook het belang van alle kinderen binnen de groep én binnen de maatschappij.

Onderzoek

Wat deze leerkrachten kunnen is niet uniek. Deze specifieke eigenschap is te leren, te modelleren. De eerste stap is kritisch te kijken naar wat wij de norm zijn gaan vinden en je daarvan los te maken. Daarna kun je focussen op de vraag: wat heeft dit individu nodig om zich optimaal te ontwikkelen? Blijf daarbij je eigen veronderstellingen bevragen. Onderzoek en verwonder je.

Ik heb gewerkt met een kind met autisme dat sociaal niet sterk was. Hij is erg gepest en heeft daardoor niet eens de basisschool afgemaakt. Ook later in zijn jong volwassen leven bleef hij bang voor jongens. Vanaf zijn zolderkamer leerde hij gamen en weet nu alles over het programmeren van computers. Na een korte training sociale vaardigheden levert hij sinds een paar jaar, inmiddels in de 30,  een essentiële bijdrage aan onze samenleving door onder meer de politie te helpen bij de bestrijding van cybercriminaliteit. Het is mede de taak van leerkrachten om kinderen te helpen om weerbaarder te worden tegen de norm van de samenleving, hen te stimuleren hun ‘anders zijn’ te omarmen. Als jij je als leerkracht zo gedraagt, zullen de leerlingen volgen. Door aandacht te geven aan wat mensen bijzonder maakt kunnen we voor elk kind de kansen scheppen die het nodig heeft om zich volledig tot ontplooien. Dat is inclusief gedrag.

Inclusief gedrag

En inclusief gedrag is nodig. Onderzoek uit de sociale wetenschappen wijst uit dat in de toekomst steeds meer mensen zich vestigen in de stad. In 2050 zal twee-derde van de wereldbevolking in steden leven. Daar zijn allerlei oorzaken voor, zoals klimaatopwarming en de zoektocht naar betere levensomstandigheden. Als wij steeds dichter op elkaar wonen zullen wij gezonde sociale gedragingen moeten ontwikkelen. We zullen kortom de voordelen van anders zijn moeten benutten.

Bij wet en regelgeving  hebben we de zaken over gelijke kansen en gelijkwaardigheid al prachtig geregeld, nu is het aan ons om te zoeken hoe het dan moet. We moeten evolueren in gedrag vanuit het  besef dat gelijke kansen zullen bijdragen aan een meer evenwichtige en veilige samenleving voor iedereen, ongeacht geslacht, leeftijd en etniciteit. Om dat voor elkaar te krijgen moeten we ons willen ontwikkelen en onze schouders eronder zetten. Hoe meer mensen de norm bevragen, hoe meer wij in staat zullen zijn om waarde toe te voegen en hoe meer kansen onze kinderen krijgen, zonder aanziens des persoon.