De Wijde Wereld ontdekken

ACHTERGROND

Basisschoolleerlingen ontdekken de wereld via waarneming en verbeelding. Met een betekenisvolle vraag kun je als leerkracht hun fantasie prikkelen en hen op ontdekkingsreis sturen door de wereld om hen heen én in de wereld van hun verbeelding.

Tekst: Moniek Warmer en Mirjam de Heer
Illustratie: Mireille Schaap

Wat willen we als samenleving bereiken met het leergebied Kunst en Cultuur? Heel veel! We willen dat kinderen hun brein openen naar nieuwe kennis, nieuwe herinneringen vormen en nieuwe ervaringen opdoen. We willen hen nieuwsgierig maken. We gunnen hen de verwondering bij de ontdekking van een nieuw stukje wereld. We willen hen nieuwe informatie geven, gestapeld bovenop wat ze al weten. We willen graag dat ze met elkaar in gesprek gaan over wat ze ervaren. We willen hun talenten ontwikkelen. En we willen dat zij nieuwe mogelijkheden ontdekken om op hun eigen persoonlijke wijze betekenis te geven aan de wereld om hen heen.

In de huidige kerndoelen voor cultuureducatie zijn communiceren, presenteren, creëren en reflecteren de centrale vaardigheden waar binnen ‘Kunstzinnige oriëntatie’ aan wordt gewerkt. In de tussendoelen en leerlijnen (TULE) staan technieken en vaardigheden centraal. Dat doet weinig recht aan het creatief proces. In de nieuwe kerndoelen vanuit het gedachtengoed van curriculum.nu staan daarom twee andere doelen centraal: meemaken en maken. Meemaken is het ervaren van kunst en erfgoed in de wijde wereld om je heen en leren daar je eigen betekenis aan te geven. Maken is het vorm en betekenis geven aan je verbeeldingswereld, gebruik makend van alles wat de echte wereld je biedt.

Procesgerichte didactiek

In het leergebied Kunst en Cultuur draait het om de ontwikkeling van artistiek-creatief vermogen. Hoe versterk je dat op school? Wat je vaak ziet is dat leerkrachten activiteiten bedenken. Maar om kinderen nieuwsgierig te maken, te activeren en te stimuleren om op zoek te gaan, heb je geen activiteit nodig of een eindresultaat, maar een proces. Karin Kotte noemt dit procesgerichte didactiek: “de didactiek van creativiteit, eigenaarschap, betrokkenheid en het verbinden van leergebieden.” Bij procesgerichte didactiek stel je leerlingen een uitdagende vraag, die leerlingen ieder op hun eigen manier gaan onderzoeken. Je koppelt aan die vraag doelen.

Een bijvoorbeeld van zo’n vraag is: Hoe komt het dat wij bang zijn voor insecten? Met zo’n vraag stimuleer je leerlingen om een stukje van de wereld te onderzoeken waar alle kinderen wel eens mee in aanraking zijn geweest. Iedereen heeft wel eens een muggenbult gehad of een wesp op zijn boterham met jam. Het is tegelijkertijd een uitdagende vraag die leerlingen de vrijheid geeft om zelf op zoek te gaan naar meer kennis en meer begrip. De doelen die je aan deze vraag kunt koppelen gaan niet alleen over technieken, materialen, vormgeving en verbeelding, maar ook over natuur, techniek, taal en misschien zelfs wel rekenen. Een uitdagende vraag verbindt meerdere vakgebieden en dient meerdere doelen.

Samenhang

De Stichting Leerplan Ontwikkeling (SLO) formuleert nu bouwstenen. Deze bouwstenen kunnen scholen inzicht geven in de doelen die zij aan projecten kunnen koppelen. Zo is bijvoorbeeld de bouwsteen ‘Maakstrategieën’ van het leergebied Kunst en Cultuur, waarbij het erom gaat dat leerlingen leren experimenteren, creëren of imiteren, verbonden met de bouwsteen ‘Creatie met digitale technologie’ van het leergebied ‘Digitale geletterdheid’. Bij het insectenproject bijvoorbeeld waren de ‘Maakstrategieën’ gekoppeld met de bouwsteen ‘Ontwerpen’ van het leergebied ‘Mens en Natuur’. En het gesprek over de insecten in de klas raakt niet alleen aan de bouwsteen ‘Denkstrategieën’ van het leergebied ‘Kunst & Cultuur’, maar ook aan ‘Interactie ten behoeve van taal- en denkontwikkeling.’

Stel dat jouw school ieder jaar een bezoek brengt aan een erfgoedlocatie in de omgeving van de school. Met dit ene project werk je aan een aantal bouwstenen: ‘Cultuurhistorische contexten’ en ‘Denkstrategieën’ (Kunst & Cultuur) en ‘Mensbeeld en identiteit’ (Mens & Maatschappij). Laat je hen ook nog een gedicht schrijven over hun eigen omgeving dan heb je meteen nog een aantal bouwstenen gecoverd: ‘Identiteit’ (Burgerschap) en ‘Creatieve vormen van Taal’ (Nederlands). Laat je hen eerst een film zien over hoe hun gemeente er vroeger uit zag dan heb je er weer een aantal. Jij als leerkracht kiest door de doelen te formuleren aan welke bouwstenen je wilt werken. Curriculum.nu daagt je dus meer dan de huidige tule-doelen en leerlijnen, uit om je eigen onderwijs te ontwerpen. Bovendien werken alle kunstdisciplines aan dezelfde doelen, wat meer ruimte geeft om in je eigen kracht te blijven staan.

Spelen met cultuuronderwijs

Door meer te gaan denken in doelen worden leerkrachten zich bewust van het effect van hun projecten, van waar ze wel aan werken én van de verbanden tussen leergebieden. Als je weet wat je hebt en wat je doet, kun je kijken hoe je verder kunt komen. Wil je meer focus aanbrengen? Of wil je juist je projecten verrijken? Of wil je nieuwe projecten ontwikkelen? Het voorstel voor het nieuwe curriculum stimuleert leerkrachten te spelen met hun cultuuronderwijs.

En dit sluit naadloos aan bij de ontwikkeling die is ingezet met Cultuureducatie met Kwaliteit. Ook daar staat namelijk de ontwikkeling van het creatief vermogen centraal en wordt het creatief proces ingezet als motor voor ontwikkeling op veel meer gebieden dan alleen kunstzinnige oriëntatie. CMK-scholen trainen zich in het stellen van uitdagende vragen. Denk bijvoorbeeld aan de vraag: “Wat gebeurt er met mijn mobieltje als ik ga slapen?” Deze vraag stelde De Brug in Vianen, een school voor speciaal onderwijs, aan haar leerlingen. Dit leverde de meest spectaculaire ontwerpen op, van een telefoonhoesje in de vorm van een meloen – want een mobiel moet ook vitaminen krijgen! – tot een popcornmachine – want de energie van de mobiel kan andere dingen doen dan mij berichtjes sturen. De leerkrachten van De Brug koppelden cultuureducatie aan sociaal-emotionele ontwikkeling. Met beeldende projecten raken zij niet alleen aan de bouwstenen voor het leergebied ‘Kunst en Cultuur’, maar ook aan de bouwstenen ‘Interactie’ (Nederlands) en ‘Welzijn’ (Mens en Maatschappij).

Waarnemen en verbeelden

Op De Brug maken alle leerlingen iets anders. Ze doorlopen elk een eigen creatief proces. Ze denken na over de vraag, maken een ontwerp, stellen een materialenlijst op en gaan dan pas aan de slag. Leerkrachten begeleiden dat proces. Ze gebruiken daarbij de twee technieken van Cultuur in de Spiegel: de waarneming en de verbeelding. Ze vragen kinderen om de wereld om hen heen met al hun zintuigen te onderzoeken. Gaat het over de insecten? Stel vragen: Hoe klinken ze? Hoe voelen ze? Hoe zien ze eruit? Hoe bewegen ze zich? Door met de hele klas het gesprek te voeren til je het naar een volgend niveau. Want wat de een ziet, hoort, voelt, ruikt of proeft, ziet de ander niet. De tweede techniek is de verbeelding. Vraag leerlingen insecten te schetsen, hun bewegingen te imiteren, hun geluid na te doen of hun verhaal te verzinnen. Juist door te verbeelden ontdek je dingen die je eerst niet zag. En dan heb je een nieuw stukje wereld ontdekt.

Meer info:
Nieuwe curriculum
Procesgerichte didactiek
De nieuwe kerndoelen