Vier het plezier!

ESSAY

Tekst: Trea Scholten
Beeld: Mireille Schaap

Al tien jaar geeft wetenschapsjournalist en natuurkundige Mark Mieras lezingen over het belang van cultuureducatie. “Cultuureducatie is het meest onderschatte vak binnen het onderwijs.” Een betoog over hoe leren werkt, over de essentie van spel en creativiteit, over loslaten en de kracht van het eigen plezier. 

“Cultuur is wezenlijk. Er zijn altijd culturele activiteiten geweest. En dus moet cultuur wel iets biologisch zijn. Iets dat bij mensen hoort. We hebben het nodig. Onderwijs is een prachtig instituut waarbij we kinderen proberen te begeleiden in hun ontwikkeling. Daarbij gaat het om cognitie, aandacht en sociale vaardigheden. Cultuur legt hier de basis voor. Dat zijn we een beetje vergeten. En dus verhuisden we cultuur naar de vrijdagmiddag, om de week leuk af te sluiten. Terwijl een leerling met zingen, boetseren en schilderen basisvaardigheden traint en zich de mindset eigen maakt om te kunnen leren.

Een toetssteen voor goed onderwijs

Kinderhersenen popelen om te leren, ze doen niets liever. Goed effectief leren is vreugdevol in zichzelf. Daarom moeten we het onderwijs vieren, uitgaan van plezier, intrinsieke motivatie, en zoeken naar het rare, het niet praktische. Daarmee is vieren ook inherent verbonden aan spelgedrag.

Het spel van jonge kinderen lijkt vaak onpraktisch, maar is de vooropleiding van het leven. Spelen maakt flexibel, essentieel voor sociale interactie, voor samenwerken en omgaan met verandering. Geef je dat spel geen aandacht, omdat er zoveel andere dingen moeten, de tijd beperkt is of alles vooral pragmatisch moet, dan is dat in contradictie met het proces wat leren biologisch gezien is.

Cognitie en spel zijn geen tegengestelde eenheden. Spel is een voorwaarde om cognitieve vaardigheden te verhogen en effectief te kunnen leren. Onderzoek van de Rijsuniversiteit Groningen laat dat mooi zien. Een aantal schoolklassen werd een paar jaar gevolgd. Daar werd zowel binnen als buiten veel bewogen en gespeeld. Ook taal en rekenen kregen een bewegelijk en speels karakter. Wat bleek? Kinderen in deze klassen gingen niet alleen met veel plezier naar school, ze bouwden ook een cognitieve voorsprong op ten opzichte van de klassen die traditioneel onderwijs kregen. Door het leren dynamischer en vreugdevoller te maken pikten ze in minder tijd meer op. Je zou kunnen zeggen dat cultuureducatie een toetssteen is voor effectief onderwijs. Dat zou een stimulans moeten zijn voor leerkrachten en schoolleiders om te zoeken naar manieren om cultuur een brede plek te geven in het curriculum.

Allemaal blauwe vissen

Nog te vaak zie je op scholen dezelfde eindresultaten. Allemaal blauwe vissen, van dezelfde grootte en met een oranje vin. De leerkracht werkte doelgericht naar een mooi resultaat. Had het proces centraal gestaan, dan waren er gele, dikke, dunne en misvormde vissen gemaakt. De les wordt pas echt speels en feestelijk als de leerkracht durft los te laten, zodat leerlingen kunnen improviseren, onderzoeken, ontdekken en creëren.

Misschien hangen er dan mislukte vissen. Maar wat is mislukt? De les moet een feestje zijn waarbij het mandaat bij de leerling ligt. Dan ontstaat ruimte voor nieuwsgierigheid, bereiken leerlingen hun intrinsieke motivatie en leren zij van hun verwarring en fouten. Het is superbelangrijk dat kinderen leren dat fouten niet zonde van de tijd zijn, maar essentieel. Vier het feest van de verrassing! Want tijdens dat feest ontstaat het vermogen om nieuwe dingen te laten ontstaan.

En/en

In onze samenleving willen wij het liefst alles in protocollen vatten, zodat alles optimaal verloopt met gegarandeerd resultaat. Ook op school. Met die houding nemen we iets belangrijks weg, namelijk de ruimte om te improviseren en een leven lang te blijven leren. Om samen plezier te hebben en steeds weer de ontmoeting te zoeken. Als we constateren dat die mindset wezenlijk is, laten we daar dan ook zo vroeg mogelijk mee beginnen.

De meeste leerkrachten zijn het onderwijs ingestapt omdat ze het verschil willen maken voor de kinderen. Een idealistische keuze. Dat gevoel raken ze vaak kwijt omdat de doelen van school enorm zijn. Ik wil dat ze hun verlangen terughalen. Er ligt geen spanning tussen doelen van de school en de eigen drang om gelukkig te zijn. Verbind cognitieve uitdagingen met spel en feest, dan ben je sneller bij de eindstreep. Het is niet of/of. Het is en/en.

Resetten

Ik ben optimistisch over het onderwijs. Juist daar is het mogelijk om mensen te resetten. Zeker in teamverband. Wanneer het team in de toestand van ontwikkeling gaat, voorzichtig oude stramienen durft los te laten, en op zoek gaat en experiment, levert dat per definitie beter onderwijs op. Simpelweg omdat het voor leerlingen zoveel inspirerender is om te leren van een leerkracht die zelf ook leert.

Cultuur, spel en plezier leggen een basis voor onderwijsvernieuwing door leerkrachten zelf. Vernieuwing die eigen is. Maak het onderwijs van jezelf. Samen met je team. Bedenk daarbij dat cultuur breder is dan de geëigende canon. Het gaat erom dat je als leerkracht je speelsheid, fascinatie, liefde en bevlogenheid laat zien en overbrengt op de leerling. Dat kan dans zijn, maar ook een fascinatie voor vogels. Leer leerlingen wat het met je doet als je je eigen nieuwsgierigheid weet aan te wakkeren. Dan is elke les er eentje om te vieren.

De vraag wat de legitimatie van cultuur is, is belangrijk in een tijd waarin dat kennelijk nodig is. De vraag is eigenlijk te lang niet gesteld. Als je hem hebt gesteld is het antwoord overdonderend. Laten we – ook in lastige tijden – niet teruggrijpen naar alleen cognitief onderwijs. Laten we van de daken schreeuwen dat vieren de essentie van leren is.”