Home Contact
Beweging

Stilstand is achteruitgang

ACHTERGROND

‘Om het welzijn van kinderen te waarborgen, moet het onderwijs radicaal anders.’, zegt Harold Bekkering, hoogleraar cognitieve psychologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. ‘De maatschappij verandert voortdurend, dus het onderwijs moet mee veranderen.’

Tekst: Hille Takken
Beeld: Olf de Bruin

Bekkering ziet dat de zin om naar school te gaan afneemt met de leeftijd. Hij maakt zich daar zorgen over. Kinderen die een VMBO-advies krijgen, concluderen ‘ik kan niet goed leren’. Dat is eeuwig zonde. Dat leren leuk is, hebben ze afgeleerd.’ Bekkering gelooft dat mensen hun leven lang blijven leren en het onderwijs er dus op gericht moet zijn om de intrinsieke leermotivatie te stimuleren.

Bekkering vindt dat het onderwijs zich te veel op groepen richt. ‘Iedereen krijgt dezelfde lesstof en dezelfde eindtermen. Maar leren doe je niet als groep. Eindtermen, leerlijnen, cijfers en Cito ’s helpen de leergierigheid van kinderen om zeep. Straffen en belonen helpen niet. Geef liever complimenten op inzet en gedrag. Het onderwijs zou geen moeite moeten doen om leerresultaten in cijfers te vangen. Werk liever met een portfolio, waarmee kinderen laten zien wat ze hebben geleerd. Onderwijs zou moeten onderzoeken wat het kind kan en wil leren, door het naar persoonlijke leerdoelen te vragen.’

Goed onderwijs vraagt om voorbeeldfiguren, stelt Bekkering. Leerkrachten moeten de kinderen motiveren, inspireren en activeren omdat mensen nu eenmaal het meeste leren van mensen. Digitale middelen kunnen wel helpen om kinderen te spellen en rekenen. ‘Er zijn programma’s die het aanbod aanpassen op het niveau van het kind, waardoor je onderwijs op maat kunt aanbieden. Docenten kunnen dan meer bezig zijn met de menselijke kant van het lesgeven.’

Democratische scholen

Verschillende onderwijsvernieuwingsmodellen sluiten aan op Bekkering ’s ideeën. De zogenoemde ‘Democratische scholen’ geven kinderen de meeste keuzevrijheid. Hun filosofie is dat de snel veranderende maatschappij vraagt om vaardigheden als eigen beslissingen kunnen nemen, helder communiceren en goed samenwerken. (Zelf)kennis bouw je op door de ruimte te krijgen om dat te ontdekken. Kinderen beslissen daarom zelf aan welke vakken ze willen werken. Ze beslissen zelfs mee over welke leerlingen na vier weken proefdraaien wel of niet worden toegelaten.

Democratische scholen zijn voortgekomen uit de ‘Iederwijs scholen’. Zij kregen veel kritiek. De vergaande vrijheid van leerlingen zou leiden tot chaos en een gebrek aan controle. Marieke van Soest van de Democratische school Life! In Landsmeer bestrijdt dat de school te weinig structuur biedt: ‘Vrijheid en verantwoordelijkheid gaan hand in hand. Juist bij kinderen die afkomstig zijn uit het reguliere onderwijs zien we vaak het misverstand dat alles hier mag. Dat is niet zo. We maken afspraken met elkaar, en studenten houden elkaar daaraan.’

Kunst en muziek nemen een belangrijke plek in bij de Democratische scholen. Marieke vertelt: ‘We hebben veel beelddenkers. Drie dagen in de week komen er vakdocenten die aan de slag gaan met cultuureducatie en dan hebben we ook nog een open atelier waar we veel zelf kunnen doen.’

De inspectie eist van Democratische scholen dat kinderen desgewenst kunnen doorstromen naar het reguliere onderwijs. Daarom nemen ze ook wel eens Cito-toetsen af, in ieder geval bij de leerlingen die gaan uitstromen. Marieke is daar niet blij mee: ‘Dat is de spagaat waarin we verkeren.’

Bildung

Bekkering is vanuit zijn visie een groot voorstander van ‘Bildung’. De grondleggers vinden dat het onderwijs te ver is doorgeschoten naar het streven dat hun leerlingen vooral economisch bruikbare burgers moeten worden. Volgens het bildungsideaal zou het onderwijs van kinderen talentvolle, democratische burgers moeten maken en kinderen moeten leren omgaan met constante verandering. Zij noemen dit ‘begeleide zelfvorming’. Door zelf te leren kijken, denken, reflecteren, verwoorden en toepassen van wat zij zien gaan zij uit vrije wil het goede doen. Bildung biedt ook ruimte aan filosofie, wetenschap, religie, sport en cultuur.

Carlita Koningstein is bestuurssecretaris van de stichting Agora die op 25 basisscholen in de Zaanstreek werkt aan Bildung. ‘We brengen kinderen graag in aanraking met cultuurvormen die ze anders niet zo snel leren kennen. Opera aan de Zaan bijvoorbeeld. Leerlingen van 25 scholen hebben dit schooljaar met professionele operazangers en musici van het Nederlands Philharmonisch Orkest opgetreden in het Zaantheater. Hun betrokkenheid gaf het project enorm veel schwung. Vooraf kwamen pianisten met een echte piano in de klas. We zijn ook achter de coulissen gaan kijken. Een verrijkende ervaring voor leerlingen én leerkrachten.’

Vernieuwingsschool

De ‘Vernieuwingsschool’ legt veel nadruk op onderwijs op maat. Ieder kind ontwikkelt zich op zijn eigen manier, maar wel altijd in relatie met anderen, is de gedachte. Leerkrachten begeleiden dat kinderen zelf ontdekkingen doen en aan ‘levensechte’ vraagstukken werken. Leerlingen verwerven zelfstandig of in groepjes kennis, maken daarbij hun eigen keuzes en zijn intrinsiek gemotiveerd om te leren. Het leerproces wordt steeds meer hun eigen verantwoordelijkheid.

Het concept Vernieuwingsschool is geschoeid op sociaal-constructivistische leest. Leren wordt gezien als een proces van kennis construeren. Leerkrachten bouwen verder op aanwezige kennis. Het is van belang om te leren in de context; een rijke leeromgeving is onmisbaar. Pedagogische en onderwijskundige inzichten van Freinet en het Jenaplanonderwijs vormen de basis voor de vernieuwingsschool.

Deze visie sluit aan op de theorie van Bekkering. ‘Leren gaat in feite over het ontwikkelen van een rijk model van de wereld’, zegt hij. ‘Kennis over het onderwerp blijkt de beste voorspeller voor tekstbegrip, meer dan algemene intelligentie of leesvaardigheid. Feitenkennis blijft dus belangrijk voor begrijpend lezen.’

New Pedagogies for Deep Learning

Bij ‘New Pedagogies for Deep Learning’ (NPDL) staat niet het lesgeven centraal, maar gepassioneerd leren. Leerlingen dragen zelf de verantwoordelijkheid over de organisatie, de planning en resultaten van hun eigen leerproces. Scholen zetten ICT-middelen in om de ontwikkeling van kinderen in kaart te brengen. Maar ook om leren zinvoller, betekenisvoller en aantrekkelijker te maken. En daarmee effectiever. De leerlingen trainen zo zes centrale vaardigheden: kritisch denken, karakter, communicatie, samenwerken, creativiteit en burgerschap.

Directeur Anita Lammers van de Van Randwijkschool in Ilpendam: ‘De kinderen formuleren hun eigen leervragen. Binnen de kerndoelen verbinden we hun vragen aan de thema’s waaraan we op dat moment werken. Nu werken we aan het thema kunst. Een leerling heeft als onderzoeksvraag: ‘Zou Mozart anders klinken wanneer hij nu zou hebben geleefd? Dit kind gaat deze vraag onderzoeken, terwijl anderen onderzoek doen naar illusies in een decor en dit ook gaan uitvoeren.’

‘Leerkrachten en leerlingen proberen samen vraagstukken op te lossen,’ vertelt Anita. ‘Leerkrachten moeten wel iets loslaten, zich meer opstellen als coaches. Maar dan zien we ook betrokkenheid en nieuwsgierigheid sprankelen. Leerlingen zijn steeds meer eigenaar van hun leerproces. Voor de docenten is deze manier van werken intensief. We werken meer samen en meer uren buiten de klas. Met wat sturing kunnen ze heel wat kunstvormen in een thema opnemen. Muziek hadden we al opgenomen in onze leerlijn. Vanaf volgend jaar gaat het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit ons helpen om ons aanbod verder uit te diepen.’

Kritisch kijken

Welk onderwijsmodel je ook gebruikt, Bekkering pleit ervoor kritisch te blijven kijken. Er moet in ieder geval een goede balans zijn tussen:

‘En uiteindelijk gaat niet om de mooie beschrijvingen, maar om wat er in de praktijk gebeurt.’

Literatuur:

Beweging

Kinderen houden van vernieuwing, van beweging, van leren door te doen. Het zijn de ‘grote mensen’ die aarzelen. In deze Prikkels lees je waarom aarzelen een slecht idee is en krijg je voorbeelden van scholen die hun aarzeling overwonnen en het anders zijn gaan doen.

Lees magazine online