Onderwijs vernieuwen

IN GESPREK

Psychologe Frum van Egmond ontwikkelde de Noordwijkse methode. Vanuit een thema ontdekken en ontwikkelen kinderen hun talenten in ateliers onder begeleiding van vakmensen. Hoe werkt dat in de praktijk?

Tekst: Hille Takken
Beeld: Martijn de Vries

Martine van der Sandt werkt als leerkracht van groep 5 op de Amsterdamse Alan Turingschool. Als cultuurcoördinator is zij verantwoordelijk voor het maakonderwijs.

Frum van Egmond studeerde psychologie- en communicatiewetenschap. Ze zette een nieuwe basisschool op en ontwikkelde ‘de Noordwijkse methode’.

Frum: “Als kind droomde ik ervan om een goede school op te zetten. Hoe mensen leren, fascineert me. Als psycholoog zag ik hoe belangrijk zelfkennis is in een mensenleven. In 2006 kreeg ik van het ministerie groen licht om in Noordwijk een nieuwe school te starten met een onderwijsfilosofie die ik heb ontwikkeld: de Noordwijkse methode. Typerend daarin zijn vak-ateliers. Vanuit een thema ontdekken en ontwikkelen kinderen hun talenten onder begeleiding van vakmensen.”

Martine: “Ik stond aan de wieg van het ontwikkelen van een nieuwe onderwijsvisie. De bedenkers wonnen een gemeentelijke wedstrijd en vormden een bestaande school voor ontwikkelingsgericht onderwijs om. Dat heeft zeer goed uitgepakt. Leerkrachten staan centraal op onze school. Als zij optimaal functioneren, heeft iedereen baat daarbij. Het directe instructiemodel is in ere hersteld, zodat leerkrachten doelgericht les kunnen geven. We checken bijvoorbeeld met wisbordjes of kinderen de stof hebben begrepen. Net als de Noordwijkse methode werken we volgens universele principes als “een gezonde geest in een gezond lichaam”. Bewegen is belangrijk, net als zelf dingen maken. De kinderen passen de opgedane kennis toe in maakopdrachten.”

Is keuzevrijheid belangrijk?

Martine: “Het is te veel gevraagd om kinderen helemaal zelf hun leerdoelen te laten kiezen. Ze verdienen structuur.”

Frum: “Iedere cultuur wil dat kinderen bepaalde dingen leren, zoals aan tafel eten met mes en vork. Maar de kerndoelen geven genoeg ruimte om hen keuzevrijheid te geven.”

Martine: “Zonder kennis, kun je geen vragen stellen. Maar wanneer een kennisbasis is gelegd, ontstaat enige ruimte voor ontdekkend leren.”

Frum: “Kennis is een onderschatte vaardigheid. Kennis is als een boom: iets nieuws leren kan alleen als je een twijgje aan een grote tak kunt hangen. Die boom biedt structuur voor optimale vrijheid. Zelf ontdekkend leren is geen speerpunt, maar blijft een belangrijke werkvorm.” 

De Noordwijkse methode

Frum: “In de Noordwijkse methode ontwerpen leerkrachten hun lessen zelf met het Fundamenteel Leer Model: kennisdoelen opstellen, inspiratie aanleveren en vragen stellen volgens de zogenoemde denkbubbels. Deze zetten aan tot dieper nadenken. Daarna werken kinderen aan bepaalde vaardigheden en reflecteren ze op het geleerde. In veel verschillende werkvormen ontdekken kinderen hun talenten. Het traditionele onderwijs gaat uit van tekstboek-werkboek-proefwerk. Het werkboek is de enige werkvorm. In de Noordwijkse methode kunnen leerkrachten ook kunst inzetten als werkvorm. Of muziek bijvoorbeeld. We bieden alle ingrediënten van leren als legoblokjes aan. We werken doelgericht in plaats van methodegericht, ook al vraagt dat meer voorbereiding van lessen en vakmanschap.”

Martine: “Ik zie zeker overeenkomsten met de visie van de Alan Turingschool. Wij bieden wereldoriëntatie aan in een cyclus van drie jaar, negen thema’s per jaar. De leerkrachten ontwerpen zelf de instructielessen. We lezen veel teksten over onderwerpen uit het thema. De denkbubbels in de Noordwijkse methode doen denken aan de vragen die wij stellen bij close reading, zoals “wat wordt hiermee bedoeld?”

Frum: “Wij doen dat niet alleen met close reading, maar met alles. Vanaf twee jaar oud leren we kinderen zo denken.”

Martine: “Bij de kleuters noemen we het close listening.”

Frum: “De denkbubbels stimuleren onderzoekend lezen, informatie verwerken met al je zintuigen.”

Martine: “Ja. Begrijpend lezen next level.”

De ontwikkeling van een kind volgen

Martine: “Wij werken bij wereldoriëntatie met een organizer met daarop de leerdoelen en lesstof van het thema. Op de achterkant de bijbehorende woordenlijst. De organizer blijft op school. Zo houden we bij wat er geleerd is en kunnen kinderen informatie uit vorige thema’s terugzoeken. Daarnaast krijgen ze rapporten.”

Frum: “Aan het eind van een thema krijgen kinderen een ateliermap mee naar huis, met een kaftje eromheen. De leerdoelen en in hoeverre die zijn bereikt, nemen we op in een portfolio dat het traditionele rapport vervangt. Een volgende keer kunnen we daarop teruggrijpen.”

Cultuuronderwijs

‘Frum: “Cultuureducatie zit eigenlijk door alles heen bij de Noordwijkse methode. Kinderen kunnen veel persoonlijke ontwikkeling vinden in creatief denken.”

Martine: “Maakonderwijs is een belangrijke pijler van ons onderwijs. We willen dat kinderen kritische consumenten worden. We leren ze dat je dingen zelf kunt maken en repareren. We hebben een maakruimte ingericht. Daar is ruimte voor creativiteit en techniek. Ook in de klas zijn we bezig met creëren. Momenteel is het thema ‘Ruimteschip Aarde’. We besteden ook aandacht aan de plastic soep. Laatst hadden we een tafel vol verzamelde plastic zakken. Aan de tafel was een kleuter met een lange jongen verschillende laagjes aan het strijken. Verderop was een groep aan het naaien. Een jongen zat met zijn tong uit zijn mond te werken. Hij had zijn rugzak bijna klaar. Ik stond erbij en keek.  Alles ging goed.”

Frum: “Een keer heeft een metselaar de kinderen een bank leren metselen. Eerst alle steentjes en spiegeltjes tellen, een ontwerp voor een mozaïek tekenen en daarna samenwerken tijdens het beplakken. Een leerervaring waar de school nog steeds plezier van heeft.”