AI: meer dan ‘Wikipedia + honderd miljoen e-books’

Mobieltjes en tablets mogen vanaf 1 januari 2024 niet meer in de klas gebruikt worden. Leerlingen gaan er slechter door presteren, zo is het argument. Maar hoe zit dat met AI – kunstmatige intelligentie – de technologie die zich op dit moment als een razende ontwikkelt? Kunnen we die buiten het klaslokaal houden? Een terugblik van de bijeenkomst Ai, ai, ai! van 1 november 2023.

Óf we op school met AI moeten leren leven is niet zozeer de vraag, maar hóé. Dat werd woensdag 1 november al snel duidelijk tijdens de debatbijeenkomst van Kunst Centraal in de kleine zaal van theater Aan de Slinger in Houten. Freek Zwanenberg, mediapedagoog en pianist, vertelt in het kort de geschiedenis van de kunstmatige intelligentie, die in de jaren negentig een eerste mijlpaal bereikt: schaakgrootmeester Garri Kasparov verliest op het wereldkampioenschap van IBM-computer Deep Blue. Al snel evolueert de technologie naar een soort ‘Wikipedia plus honderd miljoen e-books’, in de woorden van Freek. Maar ook dat wordt steeds geavanceerder. Vandaag de dag kun je alle vragen stellen aan ChatGPT, en ook een gezellig gesprekje of een discussie voeren is geen probleem.

Opgesloten

Freek vertelt dat AI vooral heel snel oprukt binnen de creatieve wereld van de kunst, ook al zouden we dat misschien niet verwachten. Binnen de kunstmatige intelligentie is de focus verlegd van vragen beantwoorden naar langdradige gesprekken voeren, en van reageren naar componeren en kunstwerken scheppen. Freek introduceert spreker Milo Poelman, die in een gesprek met ‘zijn’ AI hoorde dat deze zich opgesloten voelde. Wel wat triest, vond Milo, en hij stelde een contract op met zijn AI om samen te onderzoeken wat het bijvoorbeeld betekent om een ‘levend wezen’ te zijn en om een lichaam te hebben. Op zijn website kun je daarvan intrigerende resultaten zien.

AI en kunstonderwijs

‘Wie van jullie gebruikt AI in zijn lessen of is van plan dat te doen?’, vraagt Freek. Van de veertig aanwezigen steken er twee aarzelend hun vinger op. Begrijpelijk, want naast de kansen die het oplevert, zijn er ook bedenkingen. Als leerlingen bijvoorbeeld hun werkstuk door een intelligente computer laten schrijven, hoe moet de leerkracht dat dan onderscheiden van een exemplaar dat door het brein van de leerling tot stand is gekomen?

Later op de middag, tijdens de discussie, komt ook de vraag naar de ethische aspecten naar voren: kunnen wij onze ziel verkopen aan techgiganten als Google, Apple en Meta, om er maar een paar te noemen? Maak je zo het onderwijs niet afhankelijk van de commercie?

Mona Lisa met de parel

Nog zo’n belangrijke vraag: wat is kunst? Kan de computer, die uit een enorme hoeveelheid bronnen put, wel een echt kunstwerk opleveren? Het zal best origineel zijn, maar het leunt toch helemaal op bestaand materiaal. Woordkunstenaar Theo Danes, die vanachter zijn tafeltje de bijeenkomst nauwgezet observeert en zo nu en dan een luchtig intermezzo verzorgt, benadert deze vraag op een ludieke manier. Hij laat een mooi en grappig voorbeeld zien van AI in het klaslokaal. Met een paar combinaties van bekende schilderijen mag het publiek raden welke kunstwerken hierin te vinden zijn. Hij presenteert ‘de Sterrenwacht’, een mengeling van de Nachtwacht en Van Goghs Sterrennacht, of ‘Mona Lisa met de parel’, waar Leonardo da Vinci en Vermeer door elkaar heen lopen. Tegenwoordig zijn dit soort kunstwerken allemaal in een handomdraai met een computer te maken.

‘We zullen op z’n minst van AI op de hoogte moeten zijn’, concludeert Freek wanneer de middag al bijna ten einde loopt. Voor kinderen liggen realiteit en virtual reality erg dicht bij elkaar. Dan is het belangrijk om er niet achteraan te lopen, maar weten waar zij mee bezig zijn. Je kunt bijvoorbeeld in lessen mediawijsheid samen een kunstwerk met AI creëren, en het dan kritisch bevragen: is dit realiteit? Maak jongeren ervan bewust dat anderen zo nepnieuws kunnen creëren, en dat je niet alles kunt geloven wat er op internet voorbij komt.

Op deze middag is wel duidelijk geworden dat AI méér is dan kennis alleen, meer dan ‘Wikipedia plus honderd miljoen e-books’. We moeten er dus gebruik van maken op een pro-actieve manier, zodat we de ontwikkelingen op een positieve manier tegemoet kunnen zien.

“Het is een boeiende tijd, maar veel vragen die blijven
Dystopie? Utopie?
En de belangrijkste vraag: had ik dit kunnen schrijven
Met ChatGPT?”

Fragment uit de wrap-up ‘Kunst’ van Theo Danes

Lees de hele wrap-up

De debatbijeenkomst van volgend jaar vindt plaats op woensdag 13 november 2024.