Kunst- en vliegwerk

ESSAY

De Coronacrisis plaatst ons in een tijdscapsule. Het normale leven vol afspraken, verplichtingen en recreatie staat stil. Iedereen zoekt naar een nieuwe balans tussen thuis werken, zorgen, leren en ontspannen. We moeten als het ware onze tijd opnieuw uitvinden.

Tekst: Mirjam de Heer
Beeld: Mireille Schaap

Maar wat is tijd? En hoe gaan mensen met tijd om? Iemand die al van kinds af aan is gefascineerd door de tijd is schrijfster en filosofe Joke Hermsen. Net als de klassieke filosofen is zij geïntrigeerd door de twee gezichten van de tijd. Aan de ene kant heb je chronos, de tijd die wij in stukjes hebben opgedeeld om onze samenleving te organiseren. Dat is de tijd die ons in staat stelt tijd te meten en afspraken met elkaar te maken. Chronos is de tijd waarvan je het gevoel hebt dat je er nooit genoeg van hebt op een dag.

Behalve deze praktische, meetbare chronos is er ook nog een andere tijd: kairos. Kairos is de tijd die je voelt als je de tijd kwijtraakt doordat je in een flow zit. Kairos is als jij je eigen tijd bent geworden. Het is de tijd die ononderbroken stroomt, de tijd waarin creativiteit ontstaat en je verbeeldingskracht aan het werk gaat. Kairos is de tijd die je de ruimte geeft om je verleden te verwerken en nieuwe dingen te bedenken, de tijd van de groei.

Balans

Leven in de tijd is een balans zoeken tussen chronos en kairos. Met chronos omgaan vraagt om planningsvaardigheid. Daarom leren we kinderen tijd te nemen om informatie te stampen en vaardigheden te oefenen. We vinden dat belangrijk omdat het hen in staat stelt om later zelfstandig hun leven te kunnen organiseren, om interactie te hebben met andere mensen en mee te kunnen draaien met de economie. Met kairos omgaan vinden we ook belangrijk. We vinden dat kinderen tijd moeten krijgen om hun mening te kunnen vormen, hun talenten te vinden, zich te verhouden tot de wereld om hen heen en daar hun eigen betekenis aan te geven.

Joke Hermsen vindt dat er in de huidige samenleving te weinig ruimte is voor kairos. Zij ziet zich in haar pleidooi gesteund door Socrates. Volgens Socrates heeft onderwijs maar één doel: kinderen leren om hun eigen verhouding te laten ontwikkelen in het omgaan met feiten. Socrates vond in leren kairos dus belangrijker dan chronos. Socrates wist ook hoe leerkrachten dat voor elkaar moesten krijgen: je moet scholè, rust inbouwen. Want uit rust groeien creativiteit, verbeeldingskracht en empathie. Het is ironisch dat ons woord school op dit woord voor rust is gebaseerd.

Lerarenstaking

Is de school zoals wij die nu kennen een plek van rust? De stakende leerkrachten op het Malieveld vonden van niet. Voor hen was er al maanden voor de Coronacrisis uitbrak sprake van een onderwijscrisis. Voor hen had chronos het onderwijs teveel overgenomen met zijn knellende roosters, meetbare doelen en klassenplannen. En voor de leerlingen? Ik ken geen kinderen die school ervaren als een plek waar je rust vindt. Daarvoor is de prestatiedruk te hoog.

Thuis onderwijs

En toen sloot de overheid de scholen. In een keer staat ons hele op chronos gebaseerde schoolsysteem even buitenspel. Ouders doen nog verwoede pogingen om schema’s op te stellen, planningen te maken en reguliere schooldagen thuis te organiseren. Maar er is geen houden aan. De wereld is even helemaal tot stilstand gekomen. Een mooi moment om opnieuw te beginnen, een nieuwe balans te bereiken. Een gouden kans voor kairos!

Doordat leerkrachten op afstand komen te staan moeten kinderen zelfstandiger leren. Het vraagt van alle partijen creativiteit, kunst- en vliegwerk. We gaan terug naar de essentie: Wat is leren? En wat hebben kinderen daarvoor nodig? Hoe kunnen leerkrachten kinderen tot kairos brengen?

Tips voor rust

Joke Hermsen heeft drie antwoorden: bezinnen, bezielen en bewegen. Bezinnen doe je als je je leerlingen niet alleen feiten geeft, maar hen ook leert die feiten te wegen. Bezinnen is reflecteren, open vragen stellen, hen de feiten laten rangschikken en laten zien dat je op grond van je achtergrond verschillende standpunten in kunt nemen ten aanzien van de feiten. Bezielen doe je als je hen verhalen laat horen, zien of lezen, die inspireren en betrokkenheid tonen. Zet niet alleen in op de meetbare vakken, maar behoudt je aandacht voor de bredere vorming van kinderen. Blijf hen ook geschiedenis, filosofie en cultuureducatie geven, niet alleen rekenen en taal. En bewegen doe je als je je leerlingen de kans geeft hun eigen creativiteit en verbeeldingskracht in te zetten. Als je hen uitdaagt zelf na te denken, op ontdekkingstocht te gaan.

Het zou best wel eens kunnen dat we met zijn allen op een kantelpunt staan. Dat de manier waarop onze wereld was ingericht na deze crisis niet meer hetzelfde is als daarvoor. Laten we er samen voor zorgen dat dat voor het onderwijs gaat betekenen dat we wat minder gedicteerd worden door chronos en dat kairos wat meer ruimte mag krijgen. Als we beseffen dat de kinderen die we nu opleiden later dingen moeten gaan doen die we nu nog niet eens kunnen bedenken, dan weten we dat dat geen luxe wens is, maar bittere noodzaak. Even niet haasten… maar stil staan.