De energiebewakers

ACHTERGROND

Ons leven is vaak druk en vol. Onze eigen agenda en die van onze kinderen? Supervol! Het schoolprogramma? Ook vol! Hoe houd je in een leven met zoveel hoge energiepieken tijd voor rustmomenten? Irma Smegen, docent theater en mindfullness, geeft een aantal tips: energiebewakers die je helpen je balans te houden.

Tekst: Irma Smegen en Mirjam de Heer
Illustraties: Bianca van Loon

Kunst

De eerste energiebewaker is de kunst. Kunst is als een benzinepomp waar je je batterij weer op kunt laden. Jezelf verliezen in een kunstwerk, even rustig stil staan en echt kijken, opgaan in je favoriete muziek, je helemaal laten meeslepen in een film… Je bent even met iets anders bezig en dat laat je energie weer stromen.

Gevoelens, nieuwe gedachten komen op en krijgen de ruimte. Kunst helpt je de verbinding met jezelf te behouden. Professor Erik Scherder zegt dat heel mooi: “Kunst is een unieke combinatie van rust, ideeën, sociaal of alleen bezig zijn. Je gaat ergens in op en je voelt emoties.”

Daarom is het een slecht idee om als je druk bent kunst en beweging uit je rooster te schrappen. We willen dat onze kinderen gelukkig zijn en gezond blijven. Kinderen benoemen vaak zelf dat muziek luisteren of maken, dansen, tekenen, toneel spelen, schrijven, lezen of fotograferen hen plezier geeft. Ze ontwikkelen er hun talenten mee, geven uitdrukking aan hun eigen gevoelens en gedachten, ze worden zelfstandiger, evenwichtiger en voelen zich prettiger. Waarom kiezen we er dan toch als de tijd beperkt is voor om dat bij hen weg te halen? Met die keuze doen we kinderen geen plezier. Schrap daarom niet de kunstlessen!

Moed

Hoogleraar Cultuur en Cognitie Barend van Heusden deed onderzoek naar creativiteitsontwikkeling en kwam erachter dat de creativiteit van kinderen tot hun 6e jaar groeit en dat die groei daarna afzwakt. Zou dit te maken hebben met ons schoolsysteem? Vanaf groep 3 leren wij kinderen dat antwoorden goed of fout kunnen zijn. Wij leren hen dat er allemaal losse vakken zijn. We geven al die vakken een plek in een systeem dat we ‘rooster’ noemen. Het rooster deelt de dag op in hokjes. Als een kind lekker met iets bezig is dan mag het vaak niet doorwerken. We laten niet de flow maar het rooster regeren en zetten het kind aan een andere taak. Een schooldag zit vol met instructiemomenten, ook als een kind helemaal geen instructie nodig heeft. We laten kinderen op een stoel zitten en beperken bewegen tot gezette tijden.

Al die regels maakten we met de beste bedoelingen. Maar maakten ze onze kinderen gelukkig en gezond? En maken ze ons zelf gelukkig en gezond? De tweede energiebewaker is daarom moed. De moed om de regels, de roosters, de vakken en de hokjes los te laten en je hart te volgen. Het lef om te kijken naar wat de kinderen nodig hebben en daarop de dag en het onderwijs in te richten. De inspectie is al om. Die eist dat je wat je doet kunt onderbouwen. Er is dus veel vrijheid!

Het is aan ons, de leerkrachten om veranderingen door te durven voeren. Laten we van het grote moeten het grote mogen maken en onszelf en de kinderen de ruimte geven om fouten te maken, om het rooster aan onze laars te lappen en kinderen de vrijheid geven om ook als het geen pauze is even een rondje om de school te rennen als dat nodig is.

Zelfkennis

De derde energiebewaker ben je zelf. Waar krijg jij zelf energie van? Je kunt ervan uitgaan dat wat jou energie geeft, de kinderen ook een oppepper geeft. Ben jij een gepassioneerd danser en ga jij met je leerlingen dansen? Dan zullen de kinderen jouw energie en plezier zien en overnemen. Staat er een leerkracht voor de groep die enorm van theater maken houdt? Dan is de kans groot dat zelfs de kinderen die er het meest tegenop zien mee gaan in zijn enthousiasme. Jouw talenten zijn de grootste energizers voor je leerlingen.

En besef: je hoeft niet zelf alles in huis te hebben. Want als je duopartner of een andere collega uit je team een ander talent bezit, dan kun je af en toe van klas ruilen. Je geeft elkaars talenten de ruimte, het ontstresst jullie beiden én de leerlingen worden er rijker van. En voel je je nog niet competent genoeg om in datgene waar jij blij van wordt ook les te geven? Vraag individuele scholing aan! Want ook het volgen van creatieve cursussen en opleidingen is een waardevolle vorm van scholing.

Stoppen

De vierde energiebewaker is: stoppen. Want, hoe vaak lukt het jou op een dag om écht te stoppen? In de drukte van het schoolprogramma, is er amper tijd om even niks te doen en je aandacht naar binnen te keren. En dat is jammer, want even niets doet niet alleen wonderen, maar is essentieel. En het kan heel goed mét de kinderen. Niets is zo fijn als samen de tijd nemen om in stilte zittend, lopend of liggend in te tunen. Hoe voel ik me nu? Hoe is mijn adem? Wat voel ik in mijn lijf? Welke gedachten zijn er in mijn hoofd? Welke emoties voel ik?

Je kunt dat prima op een speelse manier samen doen. Loop samen met je leerlingen eens heel aandachtig door de gang of over het plein. Dat kan door heel bewust eerst de hiel neer te zetten en dan de voet naar de tenen af te rollen. Als je samen regelmatig de tijd stop zet, komt iedereen weer meer in verbinding met zichzelf. Zo’n pauze laat je letterlijk op adem komen. Daarna lukt het vaak weer veel beter om te concentreren en met nieuwe energie verder te gaan. Een win-win situatie!

Aandacht

Vroeger gingen leerkrachten op huisbezoek. Zo zagen ze met eigen ogen hoe het ene gezin samen de meest fantastische maaltijden kon bereiden en hoe in het andere gezin de ouders met de kinderen tekenen. Je zag het wanneer een kind geen speelruimte had of geen speelgoed. Deze leerzame huisbezoekjes worden vaak niet meer afgelegd, zeker niet na de kleutertijd. Daarom is het voor leerkrachten enorm belangrijk om met kinderen in gesprek te blijven. Elk kind heeft het nodig om gezien te worden, zich competent te voelen en een zekere autonomie te hebben. Aandacht is daarom de vijfde energiebewaker.

De kunstlessen zijn bij uitstek een moment waarop je als leerkracht die verbinding met kinderen kunt leggen. Vaak zijn ze zelfstandig bezig, samen of alleen, en dat geeft ruimte om te observeren. Er is geen goed of fout, ze mogen hun eigen weg kiezen. En je ziet ze onderzoeken, experimenteren, creëren, samenwerken en zich oriënteren. Je kunt observeren hoe ze omgaan met teleurstellingen. Je krijgt de kans om vragen te stellen, een gesprekje aan te gaan, complimenten uit te delen en écht verbinding te maken met de kinderen.

Een steeds groter groeiende groep leerkrachten is overspannen. Dat is echt zorgelijk, want onderwijs is de ruggengraat van onze samenleving. Met de kunst als leidraad, moed, zelfkennis en aandacht voor je leerlingen houd je niet alleen jezelf fit, maar ook je leerlingen. Hoe meer jij in je kracht staat, hoe meer je van hun schooltijd een tijd kunt maken van groeien en bloeien. Focussen op labels en onvermogen helpt niet, zoeken naar plezier en mogelijkheden, dat geeft energie!

Irma Smegen is leerkracht basisonderwijs, theaterdocent en mindfulnesstrainer. Zij heeft diverse boeken geschreven en geeft ook lezingen en trainingen. Dit jaar is het boek ‘Verwonder je, mindfulness en kunst met jonge kinderen’ verschenen.