Kinderen zijn al burgers

ESSAY

We nemen in het onderwijs weinig tijd om met kinderen in gesprek te gaan. We zien hen als burgers in opleiding. Onterecht, vindt Hélène Grijseels. Want ze zijn al burgers en weten heel goed wat ze willen! Als schooldirecteur is ze voorzitter van de Leerlingenraad op haar school, De Wingerd in Zwolle. Daarnaast heeft ze meegedacht in het team Burgerschap binnen curriculum.nu.

Tekst: Mirjam de Heer
Beeld: Mireille Schaap

“In de zomer van 2017 zag ik een advertentie voor ontwikkelteams van Curriculum.nu. Als schooldirecteur en cultuurcoördinator wilde ik graag meedenken over hoe onderwijs kinderen voorbereidt op de samenleving. Ik besloot te solliciteren voor het ontwikkelteam van ‘Burgerschap’. Als een school een oefenplaats is waar kinderen leren hoe zij zich als democratische burgers moeten gedragen, wat is dat dan? En hoe richten we dat in? Hoe geven we kinderen mee dat onze democratie en vrijheden niet vanzelfsprekend zijn?

In maart 2018 kwamen we voor onze eerste driedaagse met 14 leerkrachten, 2 schooldirecteuren, een inhoudelijk begeleider van SLO en een procesbegeleider van curriculum.nu bij elkaar. We zaten in Den Haag, in de buurt van de Tweede Kamer, dichtbij een van onze belangrijke pijlers. De helft van het team kwam uit het primair onderwijs, de andere helft uit het voortgezet onderwijs. Het waren allemaal mensen die in beweging zijn, die anders kijken en zoeken buiten de gebaande paden.

Iets heel nieuws

Het fijne aan het thema ‘Burgerschap’ was dat er nog geen leerlijn vastlag of op papier stond en er nog geen meetbare doelen aan waren gekoppeld. Noch bij het primair, noch bij het voortgezet onderwijs zit het in een standaardpakket. Alles lag nog open. We gingen samen iets heel nieuws maken. We begonnen met het ontwikkelen van een visie. Burgerschap is meer dan alleen kennis overdragen over de gemeenteraad, de politieke partijen en onze wetten. Het is ook meer dan een excursie naar de Tweede Kamer. Het gaat bij Burgerschap ook om het gesprek over grote thema’s waar we allemaal mee te maken hebben, zoals globalisering en duurzaamheid.

En dat maakt Burgerschap ook meteen lastig voor leerkrachten. Als je het echt hebt over kinderen leren onderdeel te zijn van onze maatschappij, dan ben jij als leerkracht niet meer de autoriteit. Net als de leerlingen ben je deelnemer in het gesprek. Je deelt ook je eigen normen en waarden en geeft kinderen de ruimte je daarop te bevragen. Je laat je leerlingen zien dat ook jij zoekt naar een manier om je te verhouden tot wat er om je heen gebeurt.

Toen ik op deze school kwam werken wilde ik graag dat leerkrachten ouder-kindgesprekken gingen voeren. Niet elke leerkracht zat daarop te wachten. Maar al na de eerste keer hoorde ik van zowel leerkrachten als ouders heel enthousiaste verhalen: “Ik wist niet dat mijn kind dat al kon!” of “Wat was dit verrassend en leuk!”. Kinderen kunnen beter onder woorden brengen wat ze denken en willen dan volwassenen vaak doorhebben.

Cultuur verbindt

De eerste keer dat de diverse ontwikkelteams bij elkaar kwamen zaten we verspreid over het hele land. Alle keren daarna zaten we allemaal op dezelfde plek. Dat was fijn, want ‘Burgerschap’ heeft met alle andere leergebieden raakvlakken. Digitaal burgerschap bijvoorbeeld is direct verbonden met ‘Digitale geletterdheid’. En ook met ‘Nederlands’ en ‘Kunst en Cultuur’: in elke roman zit een wereld verborgen, waarin kinderen zich kunnen inleven. Cultuur hoort gewoon bij een samenleving. Sterker nog: cultuur verbindt samenlevingen. Vorig jaar hadden wij hier op school een dag lang een Afrikaans koor op bezoek. Zij waren in Nederland om geld in te zamelen voor hun school in Mozambique. Als start van de dag vertelden zij hun verhaal met een zang- en dansoptreden op het schoolplein. Alle mensen die de school passeerden keken om. Even voelde iedereen zich wereldburger.

Wat er in de ontwikkelteams werd bedacht, werd dieper onderzocht op ontwikkelscholen. Eén van de ontwikkelscholen voor ‘Burgerschap’ is De Rozemarn in Amsterdam Zuid. Zij hebben te maken met superdiversiteit. In zo’n situatie moet je andersom denken. Je moet niets veronderstellen, maar door de ogen van leerlingen kijken naar de wereld om je heen en het daar samen over hebben. Burgerschap, je onderdeel voelen en weten van de Nederlandse samenleving, is voor deze school de centrale spil waar het onderwijs om draait.

Een curriculum… En nu?

Wat Curriculum.nu heeft opgeleverd zijn hele concrete bouwstenen, waarmee het onderwijs zelf aan de slag kan. Ze bieden een basis om op je eigen school in gesprek te gaan over hoe je burgerschapsonderwijs vormgeeft. Het zijn praktische handvatten voor zowel leerkrachten in het primair als docenten in het voortgezet onderwijs. Eerst is nu de politiek aan zet. Daarna kunnen de bouwstenen worden vertaald naar nieuwe kerndoelen.

Ik merk dat methodemakers met meer interesse kijken naar wat er ligt dan het onderwijs zelf. En dat vind ik jammer. Want om ‘Burgerschap’ in het curriculum van je eigen school te verankeren heb je helemaal geen methode nodig. Een methode geeft je kant en klare activiteiten. Wat je nodig hebt zijn de overkoepelende doelen. Die kun je zelf koppelen aan activiteiten die je al doet. ‘Burgerschap’ komt er niet bij, het is wat wij al doen.”