Nieuws
december 21
2021

Terugblik Cultuur verbindt!

Het verbinden van kunst en erfgoed met andere vakken stond centraal in de workshop Cultuur Verbindt! op 14 december 2021. Beeldend kunstenaar Eline Janssens en Dorien Wijstma, erfgoededucator bij Landschap Erfgoed Utrecht lieten zien hoe je dit kan doen.

Ik had nooit gedacht dat ik in m’n eentje achter de computer een collage zou gaan maken. Maar ik vond het ontzettend leuk om te doen!
Deelnemer Cultuur verbindt
Kijkopdracht

Onder leiding van Dorien gingen we van start met een VTS-oefening (Visual Thinking Strategies) bij een foto van Eline. Er werd een kijk-, denk- en verwondervraag gesteld: Wat valt je op? Wat denk je erbij? En waar ben je nieuwsgierig naar? Hier kwamen al snel leuke reacties op zoals: Heb je deze kleren speciaal voor de foto uitgezocht? Ja dus. Eline: “Dit is een persfoto. Ik ben tenslotte ook de verkoper van mijn werk.”

Kunstwerk openbare ruimte

Daarna vertelde Eline daarna over de realisatie van haar kunstwerk voor de onderdoorgang van de A27 bij Maartensdijk. Bij het ontwerp hiervoor heeft zij leerlingen van het Aeres VMBO in Maartensdijk betrokken. Zij dachten na over een geschikt onderwerp dat aansluit bij de directe omgeving. De leerlingen waren het er al snel over eens dat dat natuur moest zijn; het Aeres is dan ook een groenschool. Meer ingezoomd kwam de dassenpopulatie in Maartensdijk in beeld. En spitste het onderzoek zich toe op dit diertje: Hoe ziet hij er uit, hoe gedraagt hij zich? Er blijken webcambeelden te zijn van de dassen die met gps gevolgd worden. En ze hebben zelfs een naam. De link met fabels en Grimbeert de das uit Van den vos Reinaerde werd gemaakt.

Bij het ontwerp moet voor zo’n groot kunstwerk in de openbare ruimte moet je met veel dingen rekening houden. Is het wel zichtbaar als je er met de auto snel langs rijdt. Het vraagt om heldere, frisse kleuren, grote vormen, silhouetten. Door de leerlingen werd enthousiast getekend, geschilderd, geknipt, geplakt en geoefend met figuren. Het verhaal over Reinaert de vos leverde ook inspiratie voor middeleeuwse patronen en motieven, zoals vaandels die ook van een grote afstand zichtbaar moesten zijn.

Vervolgens werd uitgeprobeerd hoe de vormen werkten op de pilaren, het definitieve rangschikken. Er werd gekozen voor de afwisseling tussen figuratieve en abstracte vormen. Voor de leerlingen was het natuurlijk geweldig dat ze aan zo’n groots project hebben meegewerkt. Ze hebben het hele creatieve proces meegemaakt; van idee tot uitvoering. En voor Eline was het een feest om met de leerlingen te werken. Het is een visitekaartje geworden voor Maartensdijk, een kunstwerk waar de inwoners zich verbonden mee voelen.

Eigen omgeving en erfgoed

Na een korte opdracht nam Dorien Wijstma het woord over. Ze liet ons nadenken over welke plek in de omgeving van de school van waarde is en wat deze plek bijzonder maakt. En over wat erfgoed eigenlijk is: plekken, monumenten, voorwerpen, ambachten, maar ook tradities zoals Sinterklaas. Bekijk de animatie van Landschap Erfgoed Utrecht over Erfgoed doen.

Erfgoed gaat over ons culturele geheugen. Over sporen uit het verleden, die nog zichtbaar zijn in het heden en waar we betekenis aan geven voor de toekomst. Erfgoed wordt constant gemaakt en verandert voortdurend. Dat zie je bijvoorbeeld goed in het landschap, dat door mensen wordt vorm gegeven. Erfgoed roept emotie op. Zoals de omgewaaide boom in de tuin van het huis van Anne Frank, die symbool staat voor wat zij en haar familie hebben doorgemaakt. Hoe erfgoed ervaren wordt aangekeken verandert met de tijd. Denk bijvoorbeeld aan de herwaardering van de Bijlmermeer. Na een lange en turbulente geschiedenis is de wijk uitgeroepen tot beschermd stadsgezicht en inmiddels een geliefde woonplek voor studenten.

De kern van goede erfgoededucatie is volgens Dorien -vrij naar Ramses Shaffy-: kijken, ruiken, proeven, horen, voelen, denken en verwonderen. Het gaat over je openstellen en een onderzoekende houding aannemen. Erfgoed en de (historische) verhalen uit je eigen omgeving, of die van de school, zijn een enorme schat aan inspiratie. Je kunt leerlingen stimuleren er met de blik van een kunstenaar, vanuit verschillende perspectieven, naar te kijken. Erfgoed is geen vak op school, daarom koppel je het altijd aan andere vakken zoals aardrijkskunde, geschiedenis, taal en literatuur of de kunstvakken. Dorien: “Iedere omgeving is interessant genoeg voor een betekenisvolle opdracht.”

Creatieve opdracht

En dan is het tijd voor een praktische opdracht, het maken van een illustratie bij een verhaal.  Eline leest een stukje voor uit De schelmenstreken van Reinaert de Vos van Koos Meinderts. De deelnemers moeten goed luisteren naar welke ‘entiteiten’ in het verhaal voorkomen, zoals de put, een bosschage. Per mail hebben ze twee afbeeldingen van een landschap ontvangen. Die afbeelding is de basis voor een collage. Onderwerpen uit het verhaal worden uitgeknipt en opgeplakt of ingetekend.

Heel leuk om een verhaal voor te lezen en daar een illustratie bij te maken. Dat is best moeilijk voor PRO-leerlingen, maar ik ga het proberen.
Deelnemer Cultuur verbindt