Voortgezet onderwijs
Hoe kunst en erfgoed burgerschap versterken
Burgerschapsonderwijs
Burgerschapsonderwijs staat hoog op de politieke agenda. Logisch, als je bedenkt dat hoe actiever burgers zijn, hoe beter de samenleving functioneert. Maar hoe draag je als docent hieraan bij? De inspiratiebijeenkomst burgerschap gaf praktische handvatten.
Er moet iets gebeuren
Op de Europese lijst scoort Nederland waar het gaat om burgerschap opvallend slecht. De overheid maakt zich daar zorgen over. En dat is terecht, want hoe actiever burgers zijn, hoe beter de democratie functioneert en vrijheden worden geborgd. Daarom heeft de overheid in 2021 de wet die scholen verplicht aandacht te besteden aan burgerschap verscherpt. Daarvoor was het voldoende om een jaar maatschappijleer aan te bieden. Nu trekt de overheid het breder en hebben ook vakken als geschiedenis, filosofie, aardrijkskunde, kunst en wiskunde een verantwoordelijkheid.
Maar wat kan het onderwijs dan doen? Kunst Centraal organiseerde op dinsdag 24 januari een bijeenkomst in A Beautiful Mess om dit samen met docenten, kunstenaars en burgerschapsspecialisten te onderzoeken. Een van de sprekers was Ingrid Faas. Zij leidt studenten van de Hogeschool van Amsterdam op voor het vak maatschappijleer en geeft vo-docenten handvatten om hun leerlingen bewust te maken van het feit dat ze een burger zijn en hen laten nadenken over wat dat van hen vraagt.
De link naar cultuureducatie
Samen met Nathalie Roos, onderzoeker aan de Breitner Academie, ontwikkelde Ingrid Faas een minor over kunst, activisme en burgerschapsonderwijs voor studenten. Zij zetten daarin activistische kunst in als middel voor burgerschapsonderwijs. Activistische kunstenaars gebruiken namelijk hun kunst om te laten zien wat er in de maatschappij beter zou kunnen. Ze zetten hun kritiek om in een ‘proposition’. Via hun kunst gaan ze de discussie aan met het publiek.
In de minor maken docenten kennis met voorbeelden van activistische kunst en bedenken zelf een activistisch kunstwerk. Om dit traject te begeleiden leren de docenten in opleiding gesprekstechnieken. Concrete tips zijn bijvoorbeeld:
- Geef de leerlingen de ruimte om zelf het onderwerp bepalen waar zij over na willen denken.
- Help hen het overkoepelende probleem te definiëren.
- Bedenk een denkraam dat het probleem compact beschrijft, maar ruimte laat voor complexiteit.
- Zorg voor een veilige sfeer, waardoor elke leerling zich vrij voelt om ideeën of meningen in te brengen.
- Bouw een fase in waarin leerlingen de tijd krijgen de verschillende posities te onderzoeken.
- Laat hen zelf uitpluizen welke perspectieven en meningen er zijn ten aanzien van het probleem. Je rol als docent is om hun onderzoek vooruit te helpen door vragen te stellen.
Het kost scholieren meer moeite om van een mening af te komen dan om er een te hebben.Ingrid Faas
Erfgoed
Naast activistische kunst kan ook erfgoed een mooie ingang zijn om leerlingen te laten ervaren dat zij als burger actief kunnen meedenken over de samenleving. Waarom viert een deel van Nederland carnaval? Wat voel je als je kijkt naar Rembrandts vaandeldrager? In gesprekken hierover ontdekken leerlingen dat er meerdere perspectieven nodig zijn.
In de bijeenkomst reikten Dorien Wijstma en Jeroen van Schie van Landschap Erfgoed Utrecht een aantal praktische werkvormen aan die het gesprek kunnen ondersteunen:
- Print diverse emoticons uit. Laat leerlingen een controversieel erfgoedobject zien en vraag hen een emoticon uit te zoeken die daar voor hen zelf bij hoort. Vraag drie leerlingen met verschillende emoticons daarna uit te leggen op basis van welke argumenten ze hun keuze maakten. Lees vervolgens nog een aantal perspectieven voor uit de pers over het erfgoedobject. Kijk daarna of leerlingen hun gekozen emoticon willen ruilen voor een ander en vraag hen uit te leggen waarom.
- Print diverse plaatjes uit van erfgoed. Denk bijvoorbeeld aan: een foto van een Carnavalsoptocht, een herdenkingsmonument of een voorwerp en vraag de leerlingen of zij iets herkennen. Kies twee leerlingen die iets herkennen uit en laat hen vertellen wat ze zien en of het voor hen belangrijk is om te bewaren. Door het gesprek komen ze erachter dat de een iets wel graag wil bewaren en de ander niet. Verken met de klas wat hun beweegredenen zijn.
Spoken word
Een van de kunstdisciplines die zich goed leent voor het maken van activistische kunst is spoken word. Met spoken word geef je woorden aan iets dat je bezig houdt. Op de bijeenkomst neemt Atta de Tolk de deelnemers mee in een spoken word les zoals hij die op middelbare scholen aanbiedt. Hij begint met een brainstorm over de thema’s die spelen. Vervolgens laat hij de leerlingen een aantal zinnen schrijven over twee perspectieven op het onderwerp. Dit is de voorbereiding voor hun werk en zet hen dieper aan het nadenken over hun onderwerp. Daarna gaan ze pas echt aan de slag en schrijven 10 zinnen eigen tekst. Wie wil mag zijn tekst voorlezen. Atta’s ervaring is dat er altijd een paar dapperen beginnen, maar dat daarna de meesten volgen.
Burgerschapscoördinator
De gesprekstechnieken, werkvormen en uitingsvormen maken leerlingen ervan bewust dat er een spanningsveld bestaat tussen individuele en collectieve waarden en dat ook zij daar een rol in spelen. Door als docent binnen je eigen vak bewust aandacht te schenken aan het voeren van het gesprek over maatschappelijke waarden integreer je het ontwikkelen van burgerschap in je eigen vak. En dat is nodig, want zonder actieve burgers hebben we geen samenleving.
Wat helpt is als je school een burgerschapscoördinator heeft die docenten kan coachen in het ontwikkelen van goede gesprekstechnieken, die mee kan denken over werkvormen en uitingsvormen en die je kan wijzen op kansen binnen de leerstof van je eigen vak.
Meer info?
Neem gerust contact op.
