Wat is een carillon?

Geschiedenis

In de Oudheid
De Chinezen waren vermoedelijk de eersten die klokken maakten. In Peking hangt nog een klok van ruim 3000 jaar oud die 53.000 kg weegt. De Chinezen gebruikten hun klokken vooral bij feesten en bij speciale gebeurtenissen. De zwaarste klok ter wereld, de Tsarenklok, staat ongebruikt en gebroken op het Kremlin in Moskou en weegt ca.196.000 kg. De zwaarste klok in Nederland vinden we in de Grote Kerk van Dordrecht. Die is in 1999 gegoten door de firma Eijsbouts en weegt 9830 kg.

In de Middeleeuwen
In de Middeleeuwen verspreidde het christendom zich steeds meer in Europa. In ieder dorp of stad werd een kerk gebouwd. Klokken in de kerktorens werden gebruikt om mensen op te roepen naar de mis te gaan en ze gaven ook de tijden aan waarop er gebeden moest worden.

In de Gouden Eeuw
In de Gouden Eeuw kwam de klok in gebruik voor openbare doeleinden, zoals de aanvang van markten en visafslagen, het bijeenroepen van schout en schepenen bij openbare terechtstellingen en om te waarschuwen bij:

• storm (de stormklok)
• brand (de brandklok)
• overlijden (de doodsklok)
• overstroming

In Europa werden reeksen gestemde klokken aanvankelijk gebruikt als voorslag  voor het tijdsein (voorbeeld Big Ben pdf).De voorslagen kregen steeds uitgebreidere melodieën, dus ook de klokkenreeksen werden uitgebreid.  Hieruit is het automatisch speelwerk ontstaan.

Bij het handspeelwerk is iedere klepel verbonden aan een toets. Het meest karakteristieke van het handspeelwerk is dat de beiaardier de klepel hard of zacht tegen de klokkenwand kan slaan. Hierdoor ontstaat dynamiek (harder en zachter  spelen) in het spel. Bij automatische speelwerken is dat niet mogelijk.

De eersten die goed en vooral zuiver gestemde klokken konden gieten waren de gebroeders Hemony (Francois en Pieter). In de Gouden Eeuw (17e eeuw) kwamen zij vanuit Lotharingen naar de Lage Landen. Een tijd waarin de belangrijke steden in Nederland vooral hun aanzien kregen door de rijkdom van de kooplieden. De huizen en gebouwen werden rijkelijk versierd. Denk aan de fraaie grachtengordels in Amsterdam. Men wilde met iets zichtbaars laten zien dat men in goede welstand verkeerde. Het grootste statussymbool van de burgerij in Amsterdam werd het Paleis op de Dam, waarin ook een Hemony-beiaard is opgehangen. Rijke stedelingen lieten vooral grote en dure klokken in hun torens ophangen. Vaak in de ‘open lantaarn’, dus zichtbaar.

Welvarende steden van toen kun je nog steeds herkennen aan hun Hemony-carillons:

• Amsterdam
• Antwerpen
• Haarlem
• Utrecht
• Amersfoort
• Groningen
• Enkhuizen

De Lage Landen werden de bakermat van het beiaardspel. Vooral op marktdagen strooiden de beiaardiers hun klokkenklanken over de stad uit. Muziek voor iedereen. Organisten en beiaardiers domineerden het muziekleven in de Nederlanden. Zij waren de stadsmuzikanten. Voor beiaardiers geldt dit nog tot op de dag van vandaag.

Verval en wederopbouw
Na het overlijden van de Hemony’s raakte de kunst van het gieten van klankrijke, zuivere beiaardklokken in verval. Zozeer zelfs dat in de loop van de 18e en 19e eeuw er geen carillons meer werden gemaakt, die aan de minimale normen voldeden. Ook de bouw van grote concertzalen, zoals het Concertgebouw in Amsterdam, was een belangrijke oorzaak voor de verminderde belangstelling voor het klokkenspel.

Na een verloren gegane reputatie wist de Mechelse meesterbeiaardier Jef Denyn de beiaardkunst weer te stimuleren. In 1922 werd de Mechelse Beiaardschool gesticht en in 1953 de Nederlandse Beiaardschool in Amersfoort.

De Nederlandse beiaardier heeft in het algemeen een opleiding gevolgd aan de Nederlandse  Beiaardschool te Amersfoort.  Daar staan oefenklavieren voor studiedoeleinden. Aan een oefenklavier zijn geen klokken verbonden.  In plaats daarvan zijn metalen staven de klankbron. Een beiaardier moet per jaar een groot aantal  soloconcerten geven. Al deze bespelingen zijn  openbaar en het repertoire moet dan ook breed en van hoog niveau zijn. Dit loopt uiteen van vaderlandse liederen en volksliedjes tot muziek die speciaal voor carillon is geschreven. Het komt ook voor dat een beiaardier zelf een improvisatie bedenkt op een muzikaal gegeven.