Oorlog om de hoek - Kunst Centraal

Lesdoelen
- De leerlingen komen meer te weten over Bunschoten en omgeving in de Tweede Wereldoorlog.
- De leerlingen oefenen in het omgaan met primaire historische bronnen.
Benodigdheden
- Pen, potloden en papier.
Voorbereiding
- Neem van tevoren de les door.
- Onderdeel van de les is het bekijken van een film over de Tweede Wereldoorlog in Bunschoten. Die duurt 23 minuten.

Verhalen van thuis

Wie van jullie is thuis iets te weten gekomen over hoe het was tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Deel met elkaar een aantal van de verhalen.

Bespreek met elkaar!
- Wie zijn de hoofdpersonen van het verhaal?
- Wat hebben zij gedaan?
- Zouden zij daarvoor moeten worden herdacht? Zo ja, hoe?

Oorlog in beeld

De Tweede Wereldoorlog is de eerste oorlog die goed in beeld is gebracht. Er zijn veel foto’s en filmpjes te vinden uit die tijd, ook uit Bunschoten en omgeving.

Bekijk eerst de film over 75 jaar bevrijding in Bunschoten (23:27 min).

Foto’s van vroeger

Een foto zegt meer dan 1000 woorden, maar dan moet je wel goed kijken. Vraag jezelf af:

Wat kun je allemaal op de foto zien?
Gebeurt er iets op de foto? Zo ja, wat?
Weet je nog meer van wat er op de foto te zien is, bijvoorbeeld van andere foto’s, films of uit boeken?

Hieronder zie je een aantal foto’s over Bunschoten en omgeving, gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Probeer de vragen bij de foto’s te beantwoorden.

Het land rond Bunschoten is in 1940 onder water gezet.
De Oostdijk in Spakenburg met betonblokken en rails

Grebbelinie

Wat hebben de twee foto’s hierboven met elkaar te maken? (Kies het goede antwoord.)

A. Met de punten die uit de betonblokken steken hebben de Duitsers de dijk doorgestoken, waardoor het land onder water is gelopen.

B. In mei 1940 was het hele gebied rond Bunschoten onder water gezet. De dijk was de enige weg die daar nog boven uit stak. Om te voorkomen dat de Duitsers over de dijk zouden komen, waren versperringen aangelegd.

C. Tijdens een overstroming kwam het hele gebied rond Bunschoten onder water te staan. Toen het water weer was verdwenen bleek de spoorlijn beschadigd te zijn en kon er geen trein meer rijden.

D. De foto’s hebben niets met elkaar te maken.
En het goede antwoord is...

B.

Bunschoten-Spakenburg lag in de Grebbelinie. Dat was een waterlinie: hele polders werden onder water gezet om een vijand uit het oosten tegen te houden. Alleen de dijk was nog begaanbaar, want die stak boven het water uit. Om te voorkomen dat de Duitsers over de dijk door de waterlinie heen konden breken, waren daar tankversperringen aangelegd. Dat waren betonblokken waar rails uit staken.

Volwassenen en kinderen zitten op een botter die aan komt varen. — Inwoners van Bunschoten keren per botter terug naar huis, nadat ze waren geevacueerd naar Enkhuizen

Evacuatie
Alle inwoners van Bunschoten moesten aan het begin van de Tweede Wereldoorlog hun huizen verlaten, omdat het hier te gevaarlijk was door gevechten langs de Grebbelinie. Ze gingen per schip naar Enkhuizen. Ze waren bang dat ze onderweg door Duitse vliegtuigen beschoten zouden worden. Gelukkig gebeurde dat niet. Een paar dagen later kwam iedereen weer terug. Toen is deze foto gemaakt.

Kijk eens goed naar deze foto:
1. Hoeveel mensen kun je ontdekken?
2. Wat kun je vertellen over deze mensen? Wat zie je?
3. Wat voor weer was het?
4. Wat zouden de mensen denken?
Antwoorden kunnen zijn...
1. Er zitten ongeveer 18 mensen op de boot.
2. 5 mannen (3 met hoed, 1 zit gebogen linksachter met zijn hoofd achter een meisje), 3 vrouwen en ongeveer 10 kinderen (onder andere een meisje met een strik).
3. De zon scheen: je ziet het zonlicht en schaduwen.
4. Bijvoorbeeld:
  - Ik zal blij zijn als ik weer thuis ben!
  - Hoe zal ons huis erbij staan? Zou het er nog zijn?
  - Hoe zou het met mijn poes/hond/kippen zijn?
  - Kan ik morgen weer naar school?
  - Zijn mijn vriendjes en vriendinnetjes ook al terug?

Twee Duitse militairen en acht jongens liggen lachend op de voorgrond. Op de achtergrond liggen enkele botters in de haven en komt een man met pet aanfietsen. — Jongens met Duitse militairen, 1940

Duitse militairen

Wat gebeurt er allemaal op de foto? Waar zie je dat aan?
Probeer zoveel mogelijk te ontdekken!
En het goede antwoord is...
- Twee Duitse militairen liggen met acht jongens op de voorgrond.
- De militairen lachen, een aantal jongens ook.
- De militairen dragen een uniform en een baret.
- Zeven jongens dragen een gestreepte kiel, eentje een effen overhemd.
- Een jongen draagt een bril.
- Er komt een man met pet op een fiets aangereden, die naar de jongens en militairen kijkt.
- Achter hem loopt een kind.
- Er ligt een fiets tegen de dijk.
- Op de achtergrond staan huizen langs het water.
- Er liggen botters in het water.
- …

Twee mannen rijden op een motorfiets. — Lammert en Lammert op hun Eysink motorfiets, 1945-1950

Spullen inleveren

De Duitsers namen allerlei spullen in beslag. Dat heet ‘vorderen’. Zo moesten mensen fietsen, radio’s, auto’s, motoren en paarden inleveren. Maar dat wilde eigenlijk niemand natuurlijk.

Deze motorfiets hebben de Duitsers niet in handen gekregen. Hoe zouden de twee motorrijders dat voor elkaar hebben gekregen?

Vind jij dat ze zo ‘verzet’ hebben gepleegd tegen de Duitsers?
En het goede antwoord is...

De mannen (Lammert en Lammert) hebben de motorfiets helemaal uit elkaar gehaald en de onderdelen ingemetseld achter de schoorsteen van hun huis. Toen de oorlog voorbij was hebben ze alles weer te voorschijn gehaald en de motorfiets weer in elkaar gezet.

De Oude Schans met de Oude Haven in Spakenburg. Aan de huizen links en in de masten van de schepen rechts hangen Nederlandse vlaggen. Links staan voor een huis twee tanks geparkeerd, er lopen mensen op straat en er rijdt een auto. — Oude Schans in Spakenburg

Oude Schans en Oude Haven in Spakenburg

In welk jaar zou deze foto gemaakt kunnen zijn? Waaraan zie je dat?

Welk woord hoort hierbij?

A. Oorlog

B. Bezetting

C. Bevrijding

D. Verzet
En het goede antwoord is...

1945: aan de gevels van de huizen en in de masten van de botters hangen Nederlandse vlaggen uit (helemaal links ook met oranje wimpel).

C.

Wie worden er niet herdacht?

Er zijn verschillende groepen die op 4 mei worden herdacht.

Er zijn ook groepen die op 4 mei niet worden herdacht, bijvoorbeeld gedode Duitse soldaten, moffenmeiden en kinderen van ‘foute’ ouders.

Ontwerp een monument
Stel je eens voor dat je een monument mag ontwerpen voor groepen die niet worden herdacht.
- Verdeel de klas in drieën. Elke deel van de klas krijgt een eigen groep: (1) gedode Duitse soldaten, (2) moffenmeiden of (3) kinderen van ‘foute’ ouders.
- Hieronder vind je meer informatie en een stappenplan bij het ontwerpen van een monument.

Gevallen Duitse soldaten

Er bestaat al lange tijd discussie of ook Duitse soldaten herdacht moeten worden op 4 mei. Kunnen zij net als de geallieerde soldaten ook als slachtoffer gezien worden van de Tweede Wereldoorlog?

Bekijk het onderstaande filmpje (1.45).

Stappenplan
- Wat vind jij? Is het terecht dat Duitse soldaten niet worden herdacht op 4 mei?
- Stel je voor, je mag een monument ontwerpen voor geallieerde én Duitse soldaten, hoe zou dat volgens jou eruit moeten komen te zien?
Stappenplan
1. Bekijk het filmpje.
2. Schrijf in 1 minuut zoveel mogelijk woorden op waar je aan moet denken na het bekijken van het filmpje.
3. Komen er ook beelden, situaties of mogelijke verhalen bij je op?
4. Gebruik je woorden, beelden etc. en maak in 1 minuut drie of vier kleine, snelle schetsen van mogelijke monumenten.
5. Kies de beste schets en werk die uit.

Moffenmeiden

Meisjes die verliefd waren geworden op een Duitse soldaat en verkering hadden werden moffenmeiden genoemd. Tijdens de bevrijding werden zij uit huis gehaald, geschopt, bespuugd en op straat kaalgeschoren. Er zijn mensen die vinden dat premier Rutte hiervoor nu nog excuses moet maken.

Bekijk het onderstaande filmpje (2.33)

Stappenplan
- Wat vind jij? Is het hun eigen schuld dat de moffenmeiden niet worden herdacht?
- Stel je eens voor, je mag een monument ontwerpen voor de moffenmeiden, hoe zou dat volgens jou eruit moeten komen te zien?
Stappenplan
1. Bekijk het filmpje.
2. Schrijf in 1 minuut zoveel mogelijk woorden op waar je aan moet denken na het bekijken van het filmpje.
3. Komen er ook beelden, situaties of mogelijke verhalen bij je op?
4. Gebruik je woorden, beelden etc. en maak in 1 minuut drie of vier kleine, snelle schetsen van mogelijke monumenten.
5. Kies de beste schets en werk die uit.

Kinderen van ‘foute’ ouders

Na de bevrijding werden mensen die met de Duitsers hadden samengewerkt gearresteerd. De kinderen van deze ‘foute’ Nederlanders werden gepest, door klasgenoten, buurtbewoners en soms ook door hun eigen juf of meester. Er bestaat al meer dan 40 jaar een vereniging die opkomt voor kinderen van ‘foute’ ouders.

Bekijk het onderstaande filmpje (3.39).

Stappenplan
- Wat vind jij? Is het terecht dat de kinderen van ‘foute’ ouders niet worden herdacht?
- Als je een monument zou maken voor de kinderen van ‘foute’ ouders, hoe zou dat volgens jou eruit moeten komen te zien?
Stappenplan
1. Bekijk het filmpje.
2. Schrijf in 1 minuut zoveel mogelijk woorden op waar je aan moet denken na het bekijken van het filmpje.
3. Komen er ook beelden, situaties of mogelijke verhalen bij je op?
4. Gebruik je woorden, beelden etc. en maak in 1 minuut drie of vier kleine, snelle schetsen van mogelijke monumenten.
5. Kies de beste schets en werk die uit.