Lesdoelen
- De leerlingen kunnen aangeven wat industrialisatie betekent en omschrijven wat de industrialisatie teweegbracht.
- De leerlingen ervaren een elementair besef van tijd.
- De leerlingen oefenen in het kijken naar en interpreteren van tastbare sporen uit het verleden.
- Leerlingen leven zich in, in het leven van mensen van vroeger tijden (en becommentariëren dat vanuit hun eigen tijd).

Stel je voor…

Dat je zou leven in een wereld zonder elektriciteit. Een wereld zonder auto’s, mobiele telefoons, koelkasten, wasmachines of supermarkten. Kun je je voorstellen hoe dat zou zijn? Hoe zou je leven er dan uitzien?

De opkomst van machines

Rond 1850 veranderde de wereld razendsnel. Dit kwam door de industrialisatie, oftewel de industriële revolutie. Door de opkomst van (stoom)machines, treinen en grote fabrieken, namen machines steeds meer werk over van mensen en dieren. In plaats van spullen met de hand te maken, werden ze nu in fabrieken gemaakt; vaak veel sneller en goedkoper.

Veel mensen verhuisden van het platteland naar de stad om daar te werken. Het leven werd daardoor heel anders: mensen werkten lange dagen (soms wel 16 uur per dag!) en ook kinderen werkten soms in gevaarlijke fabrieken. Daarnaast kwamen er nieuwe uitvindingen en ging het vervoer steeds snellen (door de opkomst van de trein en de auto).

De industriële revolutie heeft de wereld veranderd. Veel dingen die we nu normaal vinden – zoals fabrieken, machines en vervoer – zijn toen begonnen.

Beelden van het verleden

Kijk naar onderstaande foto’s. Kun jij zien of de foto van voor of tijdens/na de industrialisatie is? Leg uit waarom je dit denkt/waaraan je dit kunt zien. Wat valt je nog meer op?

Klik op het oogje voor het antwoord

Voor de leerkracht
Dit is een goeie plek om VTS (Visual Thinking Strategies) in te zetten om de leerlingen te helpen kijken. Stel vragen als:
- Wat zie je?
- Wat denk je dat er gebeurt op de afbeelding?
- Waaraan zie je dat?
Probeer samen te vatten wat de leerlingen zeggen, zoveel mogelijk zoals zij het zeggen, en vraag dan of dat klopt of dat ze nog iets toe willen voegen (als ze het terughoren).

Tijdens de industrialisatie: kinderen aan het werk in een stoffenfabriek.
Voor de industrialisatie: jongens met de hand aan het weven
Voor de industrialisatie: mannen met handgereedschap
Tijdens/na de industrialisatie: arbeidershuisjes en een schoorsteen in de verte
Voor de industrialisatie: boer ploegt zijn akker met paarden
Tijdens/na de industrialisatie: boerenpaar op een nieuwe traktor

Invloed op je omgeving

De industrialisatie veranderde veel. Tegenwoordig kunnen we ons haast niet meer voorstellen hoe het leven zou zijn zonder elektriciteit, gas, aardolie en stromend water. Terwijl al deze dingen pas zo’n 150 jaar bestaan!

Opdracht

Maak tweetallen en kijk eens goed rond in de klas. Zoek minstens 5 dingen waarvan jij denkt: ‘Dit zou er zonder de industriële revolutie misschien niet zijn geweest.’

Schrijf per voorwerp op:

Wat is het?
Hoe zou dit er vroeger (voor 1850) uit hebben gezien? Zag het er anders uit of bestond het misschien zelfs nog niet?

Voorbeelden om aan te denken
- Machines of apparaten (computer, klok, ventilator)
- Dingen die in een fabriek zijn gemaakt (stoelen, pennen, schoolboeken)
- Vervoer (fiets, auto op een poster)
- Licht (lampen, elektriciteit)
- Kleding (textiel uit fabrieken)
Bespreek
- Wat hebben jullie allemaal gevonden?
- Wat valt op? Was het makkelijk of moeilijk om voorwerpen te vinden?
- Wat heb je hierdoor geleerd over de industriële revolutie?

Industrie in Vijfheerenlanden

Vaak ontstond de industrie vanuit ambachten die al met de hand werden gedaan, bijvoorbeeld het bakken van stenen als je een gebied had met veel klei in de grond. Ook waren er grondstoffen nodig om een fabriek te laten draaien, zoals steenkool of water. En al die spullen die werden gemaakt in de fabriek moesten natuurlijk ook vervoerd worden: over de weg, het spoor of rivieren. Welke industrie er in een gebied was hing dus (deels) af van het landschap.

In Vijfheerenlanden ontstond bijvoorbeeld een industrie rondom bakstenen, touw (gemaakt van planten) en hout. Maar vooral bekend is de glasindustrie in Leerdam.

Industrieel erfgoed

De bouwwerken uit die tijd die nog bestaan noemen we industrieel erfgoed. De reden dat we ze bewaren is omdat ze ons een bijzonder verhaal vertellen over het leven lang geleden en ons eraan herinneren hoe het leven vroeger was.

Hieronder zie je foto’s van industrieel erfgoed uit jouw gemeente. Wat weet je al over deze industrie? Herken je deze gebouwen?

Steenfabriek Ossenwaard, Vianen. Bron: USINE
Vroeger houtloods, nu onderdeel van het Nationaal Glasmuseum Leerdam
Vroegere glasfabriek Leerdam. (Bron: USINE)
Binnen in de glasfabriek in Leerdam. (bron: Historische Vereniging Leerdam)
De tweede glasmachine in de Glasfabriek in 1913. (bron: Historische Vereniging Leerdam)

Vooruitgang! Of niet…

In de industriële revolutie is enorm veel vooruitgang geboekt op allerlei gebieden, waardoor het leven wat we nu leiden mogelijk is geworden.

Maar niet alles wat er in die tijd gebeurd is, is goed geweest.

Denk maar aan de enorme invloed die de industriële revolutie heeft gehad op het milieu, de opwarming van de aarde is immers in die tijd begonnen.

Of bijvoorbeeld het gebruik van kinderarbeid om de bliksemsnelle vooruitgang allemaal mogelijk te maken. Kijk daarover onderstaand filmpje.

Het viertafelexperiment
Vorm met de hele klas een kring en zet 4 tafels in het midden van de kring. Op elk van de tafels ligt een papier met daarop:
- Tafel 1: Dit is begrijpelijk, en goed.
- Tafel 2: Dit is begrijpelijk, maar niet goed.
- Tafel 3: Dit is onbegrijpelijk, maar goed.
- Tafel 4: Dit is onbegrijpelijk, en niet goed.
De meester of juf noemt een begrip dat te maken heeft met de periode van industrialisatie. Bedenk voor jezelf welke bewering op de tafels volgens jou het beste past bij het genoemde begrip.
- Ga daarna met elkaar het gesprek aan. Is iedereen het met elkaar eens?
De begrippen
1. Uitvinding van de stoommachine
2. Massaproductie
3. Smog
4. Ontstaan van grote steden
5. Kinderarbeid
6. Moderne kunst
7. Instelling van de leerplicht
8. Democratie (voor iedereen)

EXTRA: gebouwen verder uitzoeken

Over welk gebouw wil jij meer weten? Maak tweetallen en kies samen één van de industriële gebouwen uit jouw woonplaats. Ga op onderzoek uit en probeer daarbij antwoord te vinden op de volgende vragen:

Hoe lang staat het gebouw er al?
Waarvoor werd het gebruikt? Wat werd hier gemaakt?
Met wat voor machines werd er gewerkt?
Hoe zou het in de fabriek hebben geklonken? Geroken? Gevoeld?
Is het nog steeds in gebruik (zo ja, waarvoor)?
Kun je een foto vinden van hoe dit gebouw er vroeger uitzag?
Vinden jullie het belangrijk dat we dit gebouw bewaren? Waarom wel/niet?

Tips bij het zoeken
- Gebruik Google of een andere zoekmachine
- Veel informatie over erfgoed kun je vinden bij een archief of historische vereniging, bijvoorbeeld in de beeldbank. Er is een vereniging voor Ameide en Tienhoven, Lexmond en Hei- Boeicop en Leerdam. Niks in jouw buurt? Kijk ook eens bij het Nationaal Archief.
- Gebruik altijd meerdere bronnen (dus, geloof niet meteen de eerste website die je ziet)
- Sla niet alleen de informatie op die je hebt gevonden, maar ook de bron (dus, de plek waar je het vandaan hebt)
- Kijk ook of je kunt vinden door wie het is geschreven en wanneer