Kaarten in alle soorten en maten

Lesdoelen
- De leerlingen bekijken kaarten en atlassen ter voorbereiding op het kijken naar de omgeving.
- De leerlingen ontdekken dat kaarten vroeger ware kunstwerken waren.
- De leerlingen weten dat ook tegenwoordig nog kunstenaars hun omgeving in beeld brengen.
Benodigdheden
- Papieren atlas en kaarten

Kaarten in alle soorten en maten

Hoe goed ken jij de weg in jouw woonplaats? Je straat of wijk ken je vast wel goed, maar hoe vind je verder de weg? Om te weten waar je bent en hoe je ergens naar toe kunt zijn kaarten heel handig.

Wat is een kaart precies? Waar gebruik je het voor? Kunnen jullie samen een definitie vinden?

Er zijn verschillende soorten kaarten, die je voor verschillende dingen kunt gebruiken.

Om je te helpen de weg te vinden, bijvoorbeeld wegenkaarten of Google Maps.
Om te laten zien hoe je omgeving eruit ziet, zoals topografische kaarten en atlassen. Bij topografie bestudeer je de precieze ligging van gebieden, plaatsen, rivieren, bergen, enzovoort.
Om bijvoorbeeld om te laten zien wie eigenaar is van een bepaald gebied. Daar heb jij misschien niet zo veel aan, maar het is bijvoorbeeld voor de gemeente heel handig.

Gebruik jij wel eens een kaart? Welke en waarom? Hoe kun je die kaart gebruiken?
Google Maps: waar woon jij?
Je hebt vast wel eens gehoord van Google Maps. Dit zijn digitale kaarten, waar je ook een route op kunt plannen.
- Wie weet hoe je kunt opzoeken waar de school ligt of waar je woont?
- Open Google Maps en kies als locatie de school.
- Kan iemand aanwijzen waar hij of zij denkt dat hij woont. Kunnen ze zich oriënteren?

Op reis door de tijd

Als je omgeving verandert (bijvoorbeeld als er een nieuwe weg wordt aangelegd) dan heb je niet zo veel meer aan een oude kaart om je weg te vinden. Van die oude kaarten kunnen we nu nog wél veel leren. Zo kun je zien hoe jouw omgeving door de tijd heen is veranderd en hoe het er vroeger uitzag.

Bij aardrijkskunde en geschiedenis is topografie heel belangrijk. Om bijvoorbeeld erachter te komen waarom een kasteel of stad op een bepaalde plek is gebouwd, moet je wel eerst weten hoe die plek eruitziet! Weten hoe de wereld er vroeger uitzag helpt ons om de wereld van nu beter te begrijpen.

Ga op topo-tijdreis!

Ga naar www.topotijdreis.nl en selecteer je eigen woonplaats. Met de tijdbalk links kun je terug tot 1815.
Hoe zag jouw gemeente er in die tijd uit? Kan je de vorm omschrijven? Wat ligt er allemaal in de buurt?
Ga eens in de tijdbalk naar 1900 en dan weer naar de tijd van nu. Wat is er allemaal veranderd?

Kaarten van vroeger

Ook vroeger maakten mensen al kaarten om de wereld in beeld te brengen. Kaartenmakers gebruikten potlood, papier en allerlei meetinstrumenten om afstanden te berekenen.

Bron: Johann Petrejus, 1547, Deutsche Fotothek

Joan Blaeu

In de 17e eeuw was er een beroemde Nederlandse kaartenmaker, Joan Blaeu, die belangrijke plaatsen in Nederland in een atlas vastlegde. En die kaarten zagen er best bijzonder uit! Het maken van kaarten was toen heel duur, omdat de kaarten door kunstenaars werden versierd.

Ook vóór Joan Blaeu werden al (wereld)kaarten gemaakt. Omdat kaartenmakers nog niet veel reisden wisten ze vaak niet hoe een andere plek eruit zag. Daarom verzonnen ze vaak zelf hoe dieren en mensen aan de andere kant van de wereld eruit zagen of tekenden ze zeemonsters op de kaarten.

Bekijk de kaart van Blaeu. Wat zie je allemaal op deze kaart? Wat valt je op?
- Bekijk samen de kaart van Joan Blaeu. Wat zie je allemaal op deze kaart? Wat valt je op?
Vergelijk de kaart van Blaeu met een moderne atlas. Wat zijn de overeenkomsten met de kaarten van nu? En wat zijn de verschillen?
- Wat zijn de overeenkomsten met de kaarten van nu? En wat zijn de verschillen?
Bespreek samen!
- Wat heb je liever: kaarten van toen, of kaarten van nu?
  - Als je op reis gaat?
  - Om op te hangen in je kamer?
  - …
Weet iemand waar dit soort oude kaarten bewaard worden?

Oude kaarten worden vaak bewaard in archieven. In een archief worden spullen zoals kaarten en documenten bewaard. Ook kun je er zelf heen om deze kaarten te bekijken. In de volgende les komt er iemand uit een archief bij jullie in de klas om hier meer over te vertellen.

Kunstzinnige kaarten van nu

Zachte atlas

Ook vandaag de dag zijn er nog kunstenaars die met fantasie hun omgeving in kaart brengen. In de zogeheten Zachte Atlas van Amsterdam van Jan Rothuizen laat hij zijn blik op de stad zien naar aanleiding van eigen ervaringen en herinneringen.

Illustratie uit het boek Nederland door Charlotte Dematons

Nederland door de ogen van Charlotte Dematons

Charlotte Dematons maakt kinderboeken met hele mooi tekeningen. Haar tekeningen in het boek Nederland zijn ook een soort kunstenaarskaarten, kijk maar eens!

Vergelijk de zachte atlas van Jan Rothuizen en de tekening van Charlotte Dematons
Wat valt jullie op? Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen deze twee kaarten?

Let hierbij bijvoorbeeld op:
- Hoe wordt gebruik gemaakt van kleur en tekst?
- Hoe worden wegen, gebouwen, landschappen en mensen afgebeeld?
Wat vind jij? Zijn de zachte atlas en de tekening van Charlotte Dematons ook kaarten? Waarom wel/niet?
Is de één meer een kaart dan de ander? Wat maakt dat je dat denkt?

De zachte atlas van Marijke van Rijnsoever

Nog een kunstenaar die zachte atlassen maakt, is Marijke van Rijnsoever. In dit filmpje zie je hoe ze dit doet.

Wat is volgens Marijke een zachte atlas?
Als Marijke gevraagd wordt om een zachte atlas te maken van een plaats, hoe begint ze dan?
Wat zijn die tekeningen en teksten die in het filmpje verschijnen?
Hoe doet Marijke nog meer ontdekkingen die een plekje krijgen op haar kaart?

Een zachte atlas, daarin kan ik vertellen wat ik zie in een plaats. Niet wat iedereen al weet, maar wat ik ontdek.

Marijke van Rijnsoever

Volgende les!

In de volgende lessen gaan jullie zelf een kunstenaarskaart maken. Maar voor je dat kunt doen moet je eerst je eigen omgeving ontdekken. In de volgende les komt er een medewerker van het archief bij jullie in de klas om daarbij te helpen.