Oorlog om de hoek

60-75 minuten

  • Lesdoelen
    • De leerlingen komen meer te weten over Houten, Schalkwijk en omgeving in de Tweede Wereldoorlog.
    • De leerlingen oefenen in het omgaan met primaire historische bronnen.
  • Benodigdheden
    • Pen, potloden en papier.
  • Voorbereiding
    • Neem van tevoren de les door.
    • Onderdeel van de les is het bekijken van een film over de Tweede Wereldoorlog in Nederland. Die duurt 15 minuten. Als je leerlingen goed in de stof zitten, kun je ervoor kiezen de film over te slaan.

Verhalen van thuis

Wie van jullie is thuis iets te weten gekomen over hoe het was tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Deel met elkaar een aantal van de verhalen.

  • Bespreek met elkaar!
    • Wie zijn de hoofdpersonen van het verhaal?
    • Wat hebben zij gedaan?
    • Zouden zij daarvoor moeten worden herdacht? Zo ja, hoe?

Oorlog in beeld

De Tweede Wereldoorlog is de eerste oorlog die goed in beeld is gebracht. Er zijn veel foto’s en filmpjes te vinden uit die tijd, ook uit Houten en omgeving.

Voordat wij die foto’s gaan bestuderen, is het goed om eerst iets meer te weten te komen over de Tweede Wereldoorlog.

Bekijk onderstaande korte film (14.14).

Foto’s van vroeger

Een foto zegt meer dan 1000 woorden, maar dan moet je wel goed kijken. Vraag jezelf af:

  • Wat kun je allemaal  op de foto zien?
  • Gebeurt er iets op de foto? Zo ja, wat?
  • Weet je nog meer van wat er op de foto te zien is, bijvoorbeeld van andere foto’s, films of uit boeken?

Hieronder zie je 5 foto’s over Houten en omgeving, gemaakt tijdens de Tweede Wereldoorlog. Onder elke foto staan een aantal zinnen die iets met de foto te maken hebben. Kun jij ze op de juiste volgorde zetten?

De Duitse inval
  • De Duitse inval

    A. Iedereen moest geëvacueerd worden, zowel mensen als dieren.

    B. Op 10 mei 1940 vallen Duitse soldaten Nederland binnen. Het Nederlandse leger hoopte hen tegen te houden door stukken land onder water te zetten.

    C. Nadat Nederland zich op 15 mei 1940 had overgegeven aan Duitsland, konden de mensen naar huis terugkeren. Bij terugkeer bleken huizen en winkels geplunderd door Nederlandse soldaten.

    D. Ook Schalkwijk en Tull en ‘t Waal kwamen een halve meter onder water te staan.

     

  • En het goede antwoord is...

    B, D, A, C

    Wie van jullie leest de tekst in de juiste volgorde voor?

Verzet
  • Verzet

    A. Zij zorgden ervoor dat mensen die in gevaar waren, zoals Joden of Engelse piloten konden onderduiken.

    B. Ook vervoerden zij wapens en sabotagemateriaal dat werd gebruikt om spoorlijnen mee te beschadigen.

    C. Michael Ten Holder uit Schalkwijk werd opgepakt door de Duitsers, naar het concentratiekamp Neuengamme gestuurd, en overleed daar op 12 december 1944.

    D. Tijdens de tweede wereldoorlog waren er in Houten en Schalkwijk verzetsgroepen actief.

    E. Werken voor het verzet was heel gevaarlijk.

     

  • En het goede antwoord is...

    D, A, B, E, C

    Wie van jullie leest de tekst in de juiste volgorde voor?

Jodenster
  • Joden in Houten

    A. 12 oktober 1942 werd Mozes opgepakt door de politie, omdat hij geen Jodenster op zijn kleren droeg.

    B. Hij werd doorgestuurd naar Westerbork en van daaruit naar het concentratiekamp Auschwitz, waar hij stierf op 28 februari 1943.

    C. Eén van de twee Joodse inwoners van Houten heette Levie Mozes, die was getrouwd met de niet-Joodse Maria Willemsen. Zij hadden vaak ruzie.

    D. In Houten woonden tijdens de tweede wereldoorlog twee Joden.

    E. Na de oorlog waren er mensen die beweerden dat Maria haar man bij de Duitsers had aangegeven.

  • En het goede antwoord is...

    D, C, A, B, E

    Wie van jullie leest de tekst in de juiste volgorde voor?

Bombardement op Houten
  • Bombardement op Houten

    A. Een Duitse Generaal Reinhardt vestigde zijn hoofdkwartier aan de Herenweg in Houten.

    B. Een school en acht huizen werden volledig verwoest en 180 huizen raakten beschadigd.

    C. Houten werd beschoten met 128 raketten.

    D. Het hoofdkwartier van generaal Reinhardt werd niet geraakt, maar hij verhuisde wel dezelfde dag naar Bilthoven.

    E. Toen de Engelsen en Amerikanen daarachter kwamen werd het dorp op 28 november 1944 gebombardeerd.

  • En het goede antwoord is...

    A, E, C, B, D

    Wie van jullie leest de tekst in de juiste volgorde voor?

Bevrijding
  • Bevrijding

    A. NSB-ers in Houten werden na de bevrijding verzameld bij het gemeentehuis aan De Grund en opgesloten in Werkhoven.

    B. De soldaten reden op tanks door de dorpen heen. Zij werden door iedereen toegejuicht.

    C. Hoewel Duitsland zich op 5 mei 1945 overgaf, werden Houten en Schalkwijk pas 7 mei bevrijd door een Canadees legercorps.

    D. In Schalkwijk werd een jonge vrouw voor het gemeentehuis kaalgeschoren op één lok haar na. Ook in ’t Goy werden enkele vrouwen kaalgeschoren en een jonge vrouw werd op een kar rondgereden.

    E. De Canadezen deelden chips, koekjes en sigaretten uit.

  • En het goede antwoord is...

    C, B, E, A, D

    Wie van jullie leest de tekst in de juiste volgorde voor?

Wie worden er niet herdacht?

Er zijn verschillende groepen die op 4 mei worden herdacht.

Er zijn ook groepen die op 4 mei niet worden herdacht, bijvoorbeeld gedode Duitse soldaten, moffenmeiden en kinderen van ‘foute’ ouders.

  • Ontwerp een monument

    Stel je eens voor dat je een monument mag ontwerpen voor groepen die niet worden herdacht.

    • Verdeel de klas in drieën. Elke deel van de klas krijgt een eigen groep: (1) gedode Duitse soldaten, (2) moffenmeiden of (3) kinderen van ‘foute’ ouders.
    • Hieronder vind je meer informatie en een stappenplan bij het ontwerpen van een monument.

Gevallen Duitse soldaten

Er bestaat al lange tijd discussie of ook Duitse soldaten herdacht moeten worden op 4 mei. Kunnen zij net als de geallieerde soldaten ook als slachtoffer gezien worden van de Tweede Wereldoorlog?

Bekijk het onderstaande filmpje (1.45).

  • Stappenplan
    • Wat vind jij? Is het terecht dat Duitse soldaten niet worden herdacht op 4 mei?
    • Stel je voor, je mag een monument ontwerpen voor geallieerde én Duitse soldaten, hoe zou dat volgens jou eruit moeten komen te zien?

    Stappenplan

    1. Bekijk het filmpje.
    2. Schrijf in 1 minuut zoveel mogelijk woorden op waar je aan moet denken na het bekijken van het filmpje.
    3. Komen er ook beelden, situaties of mogelijke verhalen bij je op?
    4. Gebruik je woorden, beelden etc. en maak in 1 minuut drie of vier kleine, snelle schetsen van mogelijke monumenten.
    5. Kies de beste schets en werk die uit.

     

Moffenmeiden

Meisjes die verliefd waren geworden op een Duitse soldaat en verkering hadden werden moffenmeiden genoemd. Tijdens de bevrijding werden zij uit huis gehaald, geschopt, bespuugd en op straat kaalgeschoren. Er zijn mensen die vinden dat premier Rutte hiervoor nu nog excuses moet maken.

Bekijk het onderstaande filmpje (2.33)

  • Stappenplan
    • Wat vind jij? Is het hun eigen schuld dat de moffenmeiden niet worden herdacht?
    • Stel je eens voor, je mag een monument ontwerpen voor de moffenmeiden, hoe zou dat volgens jou eruit moeten komen te zien?

    Stappenplan

    1. Bekijk het filmpje.
    2. Schrijf in 1 minuut zoveel mogelijk woorden op waar je aan moet denken na het bekijken van het filmpje.
    3. Komen er ook beelden, situaties of mogelijke verhalen bij je op?
    4. Gebruik je woorden, beelden etc. en maak in 1 minuut drie of vier kleine, snelle schetsen van mogelijke monumenten.
    5. Kies de beste schets en werk die uit.

Kinderen van ‘foute’ ouders

Na de bevrijding werden mensen die met de Duitsers hadden samengewerkt gearresteerd. De kinderen van deze ‘foute’ Nederlanders werden gepest, door klasgenoten, buurtbewoners en soms ook door hun eigen juf of meester. Er bestaat al meer dan 40 jaar een vereniging die opkomt voor kinderen van ‘foute’ ouders.

Bekijk het onderstaande filmpje (3.39).

  • Stappenplan
    • Wat vind jij? Is het terecht dat de kinderen van ‘foute’ ouders  niet worden herdacht?
    • Als je een monument zou maken voor de kinderen van ‘foute’ ouders, hoe zou dat volgens jou eruit moeten komen te zien?

    Stappenplan

    1. Bekijk het filmpje.
    2. Schrijf in 1 minuut zoveel mogelijk woorden op waar je aan moet denken na het bekijken van het filmpje.
    3. Komen er ook beelden, situaties of mogelijke verhalen bij je op?
    4. Gebruik je woorden, beelden etc. en maak in 1 minuut drie of vier kleine, snelle schetsen van mogelijke monumenten.
    5. Kies de beste schets en werk die uit.